Dzieje wsi Jasionówka (Dąbrowa Białostocka)

Monika Kresa

Jasionówka jest dziś administracyjnie i faktycznie częścią Dąbrowy Białostockiej – jedną z jej najdłuższych ulic. Pan Czesław Luty (nasz informator) urodził się w Kolonii Jasionówka, jeszcze wówczas, gdy stanowiła ona odrębną jednostkę administracyjną.

Dąbrowa Białostocka położona jest w powiecie sokólskim, w północno-wschodniej części województwa podlaskiego, ok. 70 km od Suwałk i Białegostoku.

We wczesnym średniowieczu tereny dzisiejszego miasta porastała puszcza, zwana później Puszczą Nowodworską. W XI wieku były to tereny osadnictwa ruskiego, a po rozpadzie Rusi Kijowskiej stanowiły obszar ekspansji książąt litewskich. Zwarte i trwałe osadnictwo na tym terenie pojawia się jednak dopiero w wieku na przełomie XV i XVI i jest związane z kolonizacją puszczy, powstały wówczas: Nowy Dwór, Chilmony, Kropiwno. Niektóre źródła mogłyby wskazywać, że osadnictwo to było wcześniejsze, za czym przemawiałoby istnienie parafii w Dąbrowie już w roku 1460. Dane te, jak również fakt założenia parafii przez Radziwiłów nie znalazły jednak potwierdzenia. Przyjmuje się, że parafia powstała w wieku XVI – z tego okresu bowiem pojawiają się pierwsze udokumentowane o niej informacje.

W XVI i w XVII wieku powstała również część istniejących do dzisiaj wsi położonych na Ziemi Dąbrowskiej: Nierośno, Bagny. Dąbrowa pierwotnie była własnością bojara Kuźmy Horczakowicza, który oddał ją królowi Zygmuntowi Augustowi w zamian za inne ziemie w 1558 roku.

W 1709 roku spłonął kościół w Dąbrowie, budowa drugiej świątyni zajęła niemal 20 lat. Prężny rozwój wsi został doceniony i udokumentowany w 1712 roku, kiedy to Dąbrowa pojawia się w dokumentach jako miasto, mimo iż faktyczne prawa miejskie otrzymała w w latach 1772-1775 dzięki staraniom podskarbiego litewskiego Antoniego Tyzenhausa.

III rozbiór Polski spowodował włączenie Dąbrowy do zaboru pruskiego na prawach miasta powiatowego, kiedy jednak na mocy traktatu w Tylży Napoleon przekazał obwód białostocki Rosji. Straciła ona rangę miasta powiatowego i spadła do roli małego, przygranicznego miasteczka, co znacznie odbiło się na rozwoju miasta. Po Powstaniu Styczniowym wiele majątków leżących w granicach dzisiejszej gminy Dąbrowa Białostocka została (w ramach represji) sprzedana Rosjanom. W samej Dąbrowie został jedynie majątek Kalno, w którym znajdowały się stawy rybne i mieścił się w nim Zarząd Rybołówstwa Śródlądowego. W 1869 roku z inicjatywy proboszcza księdza Fordona rozpoczęto w Dąbrowie budowę nowego neogotyckiego kościoła. Uroczysta konsekracja odbyła się w 1905 roku, a starą drewnianą świątynię miejscowa ludność rozebrała w ciągu jednej nocy obawiając się, że w przeciwnym przypadku nowy kościół przeznaczony zostanie przez zaborcę na cerkiew.

W czasie I wojny światowej Dąbrowa znalazła się pod okupacją niemiecką, dwudziestolecie międzywojenne przyniosło natomiast miastu okres prężnego rozwoju: powstały nowe warsztaty rzemieślnicze, wiatrak, kaflarnia, olejarnia. W latach dwudziestych powstała tu mała fabryka cukierków oraz zakład mleczarski. Do rozwoju rzemiosła i handlu w mieście przyczynili się głównie Żydzi, którzy mieszkali również w Jasionówce. W samej Dąbrowie znajdowały się dwie synagogi, łaźnia żydowska oraz żydowska szkoła.

W roku 1922 przybyłe do Dąbrowy Siostry Salezjanki założyły Dom Sierot i szkołę dla dziewcząt, obok prowadzonej przez Salezjanów szkoły dla chłopców.

We wrześniu 1939 roku Dąbrowa znalazła się pod okupacją sowiecką – Rosjanie wywodzili mieszkańców miasta w głąb Rosji do łagrów. Jednak prawdziwą zagładę miastu przyniosła okupacja niemiecka. Kiedy w 1941 roku hitlerowcy wkroczyli do Dąbrowy, prawie całkowicie spalili oni miasto, utworzyli również getto, w którym została zamknięta cała miejscowa społeczność żydowska. Po likwidacji getta została ona wywieziona do Suchowoli, a następnie do obozu zagłady w Treblince.

Materialne zniszczenia wojenne oraz niewielka liczba ludności, która została w Dąbrowie po roku 1945 spowodowały, że w roku 1950 straciła ona prawa miejskie, w 1956 roku stała się jednak siedzibą powiatu, ale prawa miejskie przywrócono jej dopiero w 1965 roku.

Źródła:

http://www.archibial.pl/parafie.php?par=58

http://www.dabrowa-bial.pl/historia.html

Start

Wprowadzenie

Podstawy dialektologii

Opis dialektów polskich

Mapa serwisu