Dzieje wsi - Jeleniowo

Ewa Sztymelska

W 1525 r. po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego powstało świeckie Księstwo Pruskie. Jego władca, książę Albrecht, wiele uwagi poświęcił zagospodarowaniu obszarów puszczańskich. Z nowo zakładanych wsi miały płynąć dodatkowe dochody. Jeleniowo założone zostało przez Jakuba Jelończyka, któremu ks. Albrecht zapisem z 10 II 1555 r. nadal 26 włók na prawie chełmińskim celem lokacji wsi czynszowej. Jeleńczyk otrzymał 6 włók sołeckich. Rejestr z 1579 r. wymienia tę wieś z 60 włókami. Pod koniec XVIII stulecia było tam 33 dymów. W 1938 r. w ramach akcji germanizacyjnej zmieniono urzędową nazwę wsi na Gellen. Po II wojnie światowej wieś stała się częścią Polski. Nowa polska nazwa została ustalona przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości.

We wsi zachowały się murowane domy pochodzące z początku XX w., jednoklasowa szkoła w centrum wsi założona na planie litery T oraz cmentarz ewangelicki wieloprzestrzenny (podzielony aleją na dwie jednakowe kwatery).

Wieś położona jest na skraju Puszczy Piskiej i otoczona dziesięcioma jeziorami. Największe z nich – Babięty Wielkie – mają powierzchnię 246 hektarów i głębokość do 75 metrów. Od północy Jeleniowo oplata Babięcka Struga – odnoga Krutyni. W pobliżu znajdują się liczne rezerwaty przyrody oraz lasy sosnowe.

Teren Mazur stanowił swoiste pogranicze językowo-etniczne, które ukształtowało się w ciągu całych stuleci fal osadnictwa o różnym zasięgu, charakterze i intensywności. Lud mazurski nie mówił jednolitym dialektem. Żartobliwie dzielono Mazurów na enosów (tych, którzy posługiwali się w mowie potocznej słowem eno – dawniejsze staropolskie jeno), sianosów (tych, którzy używali zmiękczenia głoski „ch” na „chi”, przechodzącej nieraz w „ś”), losów (tych, którzy często używalu słowa lo zamiast tylko) oraz tlosów (tych, którzy używali słowa tlo zamiast tylko). Ci ostatni – tlosi – zamieszkiwali w powiaty ostródzki i szczycieński (do którego należy Jeleniowo).

Dziś wieś zamieszkuje nieliczna część rdzennych mieszkańców. Duża część miejscowej ludności uciekła pod koniec wojny lub później została zmuszona do opuszczenia swych ziem.

Źródła:

I. Liżewska, W. Knercer, Przewodnik po historii i zabytkach Ziemi Szczycieńskiej, Olsztyn 1998, s. 171.

A. Sakosn, „Smętkiem jest ten, co Mazura krzywdzi”, [w:] „Kalendarz Ewangelicki 1990”, Warszawa 1989, s. 209.

Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. J. Jałoszyński, Olsztyn 1962, s. 23, 113.

Powiat szczycieński. Przeszlość – współczesność, red. G. Jasiński, Z. Kudrzycki, A. Musiuk, Szczytno 2006, s. 104.

Start

Wprowadzenie

Podstawy dialektologii

Opis dialektów polskich

Mapa serwisu