Mapa serwisu | Pochodzenie nazwy Śląsk

Dialekt śląski wczoraj i dziś

Izabela Winiarska   
Spis treści
Dialekt śląski wczoraj i dziś
Pierwotne granice śląskiego regionu
Przedsłowiańscy mieszkańcy Śląska
Plemiona słowiańskie
w okresie przedpiastowskim
Pierwotne granice wewnątrzetniczne
Pochodzenie nazwy Śląsk
Śląsk jako kraina historyczna.
Polityczne granice Śląska.
Powstanie podregionów
Osadnictwo na Śląsku
Kultura literacka na Śląsku w języku polskim
Języki urzędowe na Śląsku. Uwagi
Spory o status śląszczyzny

Pochodzenie nazwy Śląsk

Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia nazwy Śląsk, tworzonych przez językoznawców, historyków i archeologów.
Według często przywoływanej w polskich pracach językoznawczych etymologii, nazwa krainy dawniej określanej jako Śląsko (podobnie jak pokrewne do niej Ślązak oraz Ślęża i Ślężanie) pochodzi od nazwy rzeki Ślęzy lub góry Ślęży – ważnego miejsca kultu pogańskiego. Obie nazwy są sobie bliskie, ponieważ zawierają w sobie cząstkę *sleng- mającą znaczenie ‘wilgotny, mokry’, ‘mokradło’, zachowaną także do dziś w gwarowych słowach ślęga ‘słota’ i oślegnąć ‘zmoknąć’.
Istnieją też próby wywiedzenia nazw Śląsk i Ślązak od określenia starogermańskiego plemienia Silingów, podjęte w XIX wieku przez historyków niemieckich Johanna Gottloba Worbsa i Ignaza Imsiega. Etymologia ta zyskała uznanie uczonych niemieckich, a także poparcie niektórych polskich. Była niemalże powszechnie przyjmowana do czasów międzywojennych, obecnie jednak większość badaczy (zwłaszcza polskich) ją odrzuca jako pozbawioną dostatecznych podstaw źródłowych.
Zdaniem Stanisława Rosponda najstarsze zapisy nazwy dzielnicy w formie Slesia, Slezia, Zlesensis, jakie spotyka się w dokumentach z XII i XIII wieku, wskazują raczej na źródłosłów słowiański – ślęg, zapisy zaś typu Silesia, Silensis, pochodzą z późniejszych czasów. Ponadto podkreśla, że od nazwy Ślęża powstała nazwa plemienia Ślężanie według częstego w językach słowiańskich typu słowotwórczego.
Spotkać się również można z jeszcze innymi ujęciami. Językoznawca, Jürgen Udolph, nazwę Śląsk (*sьl- || *sil-) uznał za zarówno przedsłowiańską, jak i przedgermańską, czyli tzw. staroeuropejską. Jego zdaniem rdzeń *sil- pierwotnie nie odnosił się do nazwy plemienia, lecz był określeniem ‘morza, jeziora, spokojnej wody’. W świetle tej etymologii Śląsk oznaczałby zatem ‘krainę zasobną w wodę’.
Za prastarą uznał nazwę Śląsk również Witold Mańczak, który – zgodnie z przyjmowaną przez siebie teorią, zakładającą, że na terenach Europy Środkowej znajdowała się prakolebka ludów indoeuropejskich, uważa, że nazwa Śląsk – to prastara nazwa indoeuropejska. Powstała zatem jeszcze w hipotetycznej praojczyźnie przodków większości narodów europejskich oraz części Azji, w tym Prasłowian i Pragermanów, na długo przed podziałami ich wspólnego prajęzyka
ii.
Przytoczone stanowiska nauki niemieckiej i polskiej, jak widać zgodne w zarysach ogólnych, lecz różniące się w istotnych szczegółach, pozwalają na zgoła odmienne interpretacje i hipotezy. Stąd trudności w przyjęciu jednoznacznego i wspólnego dla różnych stron stanowiska w kwestii etymologii nazwy Śląsk. Osłabia to także moc argumentacyjną materiału onomastycznego w tej dyskusji. Opowiedzenie się bowiem za etymologią „słowiańską” lub „germańską” sugeruje jednocześnie uwikłania ideologiczno-narodowościowe, takie podejście wyklucza bezstronną naukową wymianę poglądów.

 
następny artykuł »
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS