Mapa serwisu | Gwara regionu (wersja podstawowa) (Mini-MP3-Player v2.2 (c) Ute Jacobi - unregistered version - Only Free for NonCommercial Website)

Gwara regionu

Błażej Osowski   
Gwara badanej wsi Sienno należy do dialektu wielkopolskiego, a dokładniej, do jego północnej części, wykazującej powiązania z Krainą, Kujawami i Pomorzem. Gwara wsi to gwara niemazurząca (wymowa typu: czysto ) z udźwięczniającą fonetyką międzywyrazową (np. tag mni wincy) (zob.
Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca;
Fonetyka międzywyrazowa zróżnicowana regionalnie). Wyjątkowo w okolicach Wielenia występują gwary mazurzące, czyli gwara tzw. Mazurów wieleńskich.

Wybrane zjawiska samogłoskowe

  • Samogłoski a e o ulegają ścieśnieniu i są wymawiane jako: o (downiej = dawniej), i (dopiro = dopiero), ó (wstawióne = wstawione) (zob.
    Samogłoski pochylone);
  • Wymowa samogłosek nosowych ę ą jest rozłożona w każdej pozycji: w śródgłosie przed spółgłoskami szczelinowymi (np. minso = mięso)i innymi, w wygłosie (przy czym ę w wygłosie traci nosowość) np. zimiom = ziemią, odparujom zam. odparują. Tak rozłożone nosówki często zachowują się jak samogłoski ustne i również ulegają ścieśnieniu, np. łynty = łęty;
  • Labializacja o nagłosowego, np. łocukrowane = ocukrowane;

Wybrane zjawiska spółgłoskowe

  • Upraszczanie grup spółgłoskowych, np. trz>cz (wieczynie = wietrzenie);
  • Upraszczanie wymowy podwojonej spółgłoski do jednej, np. przetem = przedtem;
  • Upraszczanie wygłosowej grup -ść do -ś, np. nieś zam. nieść, goś zam. gość;
  • Wymowa grupy -kt- jako -cht-, np. nichtórzy = niektórzy;
  • Zanik ł występującego między samogłoskami (bardzo częsta w formach czasu przeszłego rodzaju żeńskiego),np. nie suwaa = nie suwała;

Wybrane zjawiska morfologiczne

  • Rozpowszechnienie końcówki D. l.mn. rzeczowników rodzaju męskiego (-ów) również na rzeczowniki rodzaju żeńskiego czy nijakiego, np. lodówków = lodówek;
  • Uproszczona forma czasu przeszłego czasowników zawierających w bezokoliczniku cząstkę --, np. zamkło (się) = zamknęło (się);
  • Końcówka -m w
    formach 1. os. l.mn. czasu przeszłego i
    teraźniejszego, np. bylim, niesiem = byliśmy, niesiemy;
  • Wyrażanie czasu przeszłego w sposób analityczny (przez formy złożone), np. ja żem robił zam. robiłem (zob.
    Formy analityczne czasu przeszłego;
  • Przejście wygłosowego -ej > -ij/yj w przysłówkach, np. mnij = mniej.
  • Używanie spójnika jak w funkcji czasowej lub warunkowej, czyli zamiast gdy, jeśli.

Do cech starych, ale do niedawna jeszcze istniejących, należą:

  • Denazalizacja przed spółgłoskami szczelinowymi, np. geś, ksiożka = gęś, książka;
  • Dyftongiczna wymowa samogłosek, np. myjszyj = myszy;
  • Wymowa nagłosowych ra- i ja- jako re- i je-, np. redło = radło, jerzmo = jarzmo.

Odrębności leksykalne gwary Sienna:

  • Czuć – słyszeć
  • Gorzyć się – gniewać się
  • Łosina/łysina – czoło
  • Pyry/bulwy – ziemniaki
  • Zaś – później
  • Zrucić – zdjąć
  • Pytać się komuś (np. pytać się mamie) – pytać kogoś (np. pytać mamę)
 
« poprzedni artykuł   następny artykuł »
Wersja rozrzerzona
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS