Kaszubszczyzna
| 
Kaszuby środkowe
| 
Historia regionu
Historia Kaszub Środkowych
Małgorzata Klinkosz
fot.Michał Wiśniewski
Osadnictwo na Kaszubach centralnych jest datowane na epokę neolitu/młodsza epoka kamienna 3000-1800 lat p.n.e./ 9 w. p.n.e., a okoliczne muzea: Muzeum Kaszubskie w Kartuzach, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku i jego oddział w Klukach, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Gdańsku. Oddział Etnografii - Spichlerz Opacki, Muzeum Regionalne w Lęborku i Muzeum Przyrodniczo-Leśne Słowińskiego Parku Narodowego ilustrują historię regionu.
Obszar ten dzielił losy Pomorza Nadwiślańskiego i prowincji Prusy Zachodnie. Pozostawał pod panowaniem książąt pomorskich, Zakonu Krzyżackiego, polskim, pruskim i niemieckim. Centrum obszaru w średniowieczu była kasztelania i lokacja klasztoru Kartuzów w Kartuskiem.
„Przystępując do pisania historii Kaszubów u schyłku XX wieku, winniśmy mieć świadomość nierozłączności ich losów z dziejami całego Pomorza, czyli terytorium usytuowanego miedzy Bałtykiem a Notecią i Warta oraz miedzy dolna Odra i dolna Wisła (ryc.1). Taki ideowy kształt kaszubskiej ojczyzny przywrócili Kaszubom w II pól. XIX wieku ich czołowi przedstawiciele, twórcy ruchu i ideologii kaszubsko-pomorskiej. Szczególna cecha Pomorza jest styk rożnych światów, odmiennych rzeczywistości geograficznych i kulturowo-politycznych. Jest to kraj styku morza i lądu, kraina spotkania – ścierania się i przenikania – dwóch wielkich światów i kultur: słowiańskiego i germańskiego. Pomorze i mieszkający na nim Kaszubi, jak cała Słowiańszczyzna nad Bałtykiem, od schyłku I tysiąclecia stało się przedmiotem rywalizacji miedzy państwami niemieckimi z zachodu i rozwijającym się państwem polskim od południa. Niemcy w swej ekspansji parli na wschód, Polacy dążyli ku północy, nad morze, świadomi swej wspólnoty lechickiej z mieszkańcami nadbałtyckiej krainy, nazwanej przez nich Pomorzem”
[1]
.
Dziedzictwo tego terenu tworzyły przede wszystkim trzy kultury: kaszubska, polska i niemiecka. Najwcześniejsza, kaszubska, datowana jest na IV wiek n.e. Na Pomorzu Wschodnim, w okresie średniowiecza, miała miejsce kolonizacja niemiecka i osadnictwo na prawie niemieckim. Panowanie Krzyżaków nie wzmocniło nadwątlonego już przez Niemców języka i utrzymania tradycji. Reformacja i kontrreformacja przyczyniły się do zapisków pierwszych wyrazów i tekstów po kaszubsku. Kolejne wojny, w tym potop szwedzki pozostawiły trwały ślad w pamięci historycznej Kaszubów.
Na Kaszubach środkowych żył i umarł Aleksander Majkowski, autor epopei kaszubskiej „Życie i przygody Remusa”, który Kartuzy obrał sobie za siedzibę i jest pochowany na kartuskim cmentarzu. Tu urodził się działacz kaszubski Franciszek Grucza, stąd pochodzą współcześni pisarze, dziennikarze i działacze kaszubscy, Eugeniusz Gołąbek, Aleksander Labuda, Jan Trepczyk, Gerard Labuda, Wojciech Kiedrowski.
Podczas zaborów ziemia kaszubska przypadła Prusom i zaczął się proces germanizacji. Najwybitniejsi przedstawiciele inteligencji kaszubskiej, jesienią 1939 r., zostali zabici w Piaśnickich Lasach, w okolicy, w Sztutofie, powstał pierwszy w Polsce obóz koncentracyjny.
W okolicy Kartuz i w Kartuzach pochowano ofiary II wojny światowej. Kaszubi masowo brali udział w ruchu oporu, a najsilniejsza partyzancką organizacją wojskową był „Gryf Kaszubski”. Czasy powojenne to okres masowej migracji Kaszubów na Pomorze Zachodnie. 1946 r. odbył się w Wejherowie I Kongres Kaszubski, na którym upomniano się o stanowiska w administracji dla autochtonów i o pomoc dla Słowińców. Komuniści jednak zdominowali pod wieloma względami te tereny. O ruch regionalny zadbali w tym czasie działacze kaszubscy, twórcy ludowi i pozostałe elity kaszubskie. Powstały muzea kaszubskie, Zrzeszenie Kaszubskie i odbudowa środowiska naukowego. Kaszubszczyzna weszła do szkół, przedszkoli, kościołów, mediów i do polityki.
[1]
Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów, J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder, Gdańsk, 1999, s. 14.
Start
Wprowadzenie
Podstawy dialektologii
Opis dialektów polskich
Kaszubszczyzna
Kultura ludowa
Leksykon terminów
Leksykon kaszubski
Autorzy
Mapa serwisu
Literatura
ISBN: 978-83-62844-10-4
© by Authors.
Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie:
ITKS