Historia Kaszub Środkowych

Małgorzata Klinkosz

fot.Michał Wiśniewski

Osadnictwo na Kaszubach centralnych jest datowane na epokę neolitu/młodsza epoka kamienna 3000-1800 lat p.n.e./ 9 w. p.n.e., a okoliczne muzea: Muzeum Kaszubskie w Kartuzach, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku i jego oddział w Klukach, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Gdańsku. Oddział Etnografii - Spichlerz Opacki, Muzeum Regionalne w Lęborku i Muzeum Przyrodniczo-Leśne Słowińskiego Parku Narodowego ilustrują historię regionu.

 

Obszar ten dzielił losy Pomorza Nadwiślańskiego i prowincji Prusy Zachodnie. Pozostawał pod panowaniem książąt pomorskich, Zakonu Krzyżackiego, polskim, pruskim i niemieckim. Centrum obszaru w średniowieczu była kasztelania i lokacja klasztoru Kartuzów w Kartuskiem.

 

„Przystępując do pisania historii Kaszubów u schyłku XX wieku, winniśmy mieć świadomość nierozłączności ich losów z dziejami całego Pomorza, czyli terytorium usytuowanego miedzy Bałtykiem a Notecią i Warta oraz miedzy dolna Odra i dolna Wisła (ryc.1). Taki ideowy kształt kaszubskiej ojczyzny przywrócili Kaszubom w II pól. XIX wieku ich czołowi przedstawiciele, twórcy ruchu i ideologii kaszubsko-pomorskiej. Szczególna cecha Pomorza jest styk rożnych światów, odmiennych rzeczywistości geograficznych i kulturowo-politycznych. Jest to kraj styku morza i lądu, kraina spotkania – ścierania się i przenikania – dwóch wielkich światów i kultur: słowiańskiego i germańskiego. Pomorze i mieszkający na nim Kaszubi, jak cała Słowiańszczyzna nad Bałtykiem, od schyłku I tysiąclecia stało się przedmiotem rywalizacji miedzy państwami niemieckimi z zachodu i rozwijającym się państwem polskim od południa. Niemcy w swej ekspansji parli na wschód, Polacy dążyli ku północy, nad morze, świadomi swej wspólnoty lechickiej z mieszkańcami nadbałtyckiej krainy, nazwanej przez nich Pomorzem”[1].

 

Dziedzictwo tego terenu tworzyły przede wszystkim trzy kultury: kaszubska, polska i niemiecka. Najwcześniejsza, kaszubska, datowana jest na IV wiek n.e. Na Pomorzu Wschodnim, w okresie średniowiecza, miała miejsce kolonizacja niemiecka i osadnictwo na prawie niemieckim. Panowanie Krzyżaków nie wzmocniło nadwątlonego już przez Niemców języka i utrzymania tradycji. Reformacja i kontrreformacja przyczyniły się do zapisków pierwszych wyrazów i tekstów po kaszubsku. Kolejne wojny, w tym potop szwedzki pozostawiły trwały ślad w pamięci historycznej Kaszubów.

 

Na Kaszubach środkowych żył i umarł Aleksander Majkowski, autor epopei kaszubskiej „Życie i przygody Remusa”, który Kartuzy obrał sobie za siedzibę i jest pochowany na kartuskim cmentarzu. Tu urodził się działacz kaszubski Franciszek Grucza, stąd pochodzą współcześni pisarze, dziennikarze i działacze kaszubscy, Eugeniusz Gołąbek, Aleksander Labuda, Jan Trepczyk, Gerard Labuda, Wojciech Kiedrowski.

Podczas zaborów ziemia kaszubska przypadła Prusom i zaczął się proces germanizacji. Najwybitniejsi przedstawiciele inteligencji kaszubskiej, jesienią 1939 r., zostali zabici w Piaśnickich Lasach, w okolicy, w Sztutofie, powstał pierwszy w Polsce obóz koncentracyjny.

 

W okolicy Kartuz i w Kartuzach pochowano ofiary II wojny światowej. Kaszubi masowo brali udział w ruchu oporu, a najsilniejsza partyzancką organizacją wojskową był „Gryf Kaszubski”. Czasy powojenne to okres masowej migracji Kaszubów na Pomorze Zachodnie. 1946 r. odbył się w Wejherowie I Kongres Kaszubski, na którym upomniano się o stanowiska w administracji dla autochtonów i o pomoc dla Słowińców. Komuniści jednak zdominowali pod wieloma względami te tereny. O ruch regionalny zadbali w tym czasie działacze kaszubscy, twórcy ludowi i pozostałe elity kaszubskie. Powstały muzea kaszubskie, Zrzeszenie Kaszubskie i odbudowa środowiska naukowego. Kaszubszczyzna weszła do szkół, przedszkoli, kościołów, mediów i do polityki.  

---