Agnieszka Ewa Piotrowska

Instytut Języka Polskiego UW

 

 

Po siedemnastowiecznych wojnach szwedzkich i zakończeniu wojny północnej Kujawy pozostały zubożałe i wyludnione. Jednak sytuacja polityczna na tyle się poprawiła, że region powoli odbudowywał się po stratach. Z tego okresu pochodzi pierwsze założenie przestrzenne wsi Osięciny, przekształcone w XIX wieku.

Wskutek konfederacji barskiej na Kujawy wkroczyły wojska pruskie i doszło do I rozbioru Rzeczypospolitej, wówczas Osięciny pozostały jeszcze w granicach Polski. Jednak już po II rozbiorze znalazły się w Prusach (departament w Piotrkowie Trybunalskim, po II rozbiorze dyrekcja poznańska). Osięciny znalazły się w Księstwie Warszawskim (dyrekcja bydgoska), a po kongresie wiedeńskim w Królestwie Polskim.

W 1824 roku nastąpiła lokazja miasta Osięciny, które jednak szybko utraciło prawa miejskie i pozostało osadą wiejską. Po upadku powstania styczniowego Osięciny znalazły się w Guberni Warszawskiej, a w czasie I wojny światowej, w 1915 roku, w General-Gubernatorstwie Warszawskim. Po zakończeniu I wojny światowej wróciły do Polski, gdzie znalazły się w województwie warszawskim. W 1937 roku po zmianie województw należały do województwa poznańskiego, a rok później – do pomorskiego. W latach 1945-1975 należały do województwa bydgoskiego, później do włocławskiego, w którym wyodrębniono m.in. gminę Osięciny. Obecnie należą Osięciny do województwa kujawsko-pomorskiego.

W czasie kampanii wrześniowej pod Osięcinami odbyła się potyczka 10 IX, w której zginęło trzech żołnierzy polskich i jeden niemiecki. Od początku Niemcy likwidowali przydrożne krzyże i figurki. W maju 1940 roku Niemcy zamordowali księdza proboszcza Wincentego Matuszewskiego i prefekta-wikariusza Józefa Kurzawę z tutejszego kościoła. Obaj księża znaleźli się wśród 108 męczenników z okresu II wojny światowej wyniesionych do ołtarzy przez Jana Pawła II 13 VI 1999 roku. Błogosławieni księża stali się w 2007 roku patronami gminy Osięciny.

Od pogrzebu zamordowanych księży nie było w Osięcinach mszy świętych, a kościół był wykorzystywany przez Niemców m.in. jako magazyn zbożowy, na plebanii urządzono ochronkę dla niemieckich sierot. W czasie II wojny światowej chrzty, śluby i pogrzeby w Osięcinach były tylko cywilne, najbliższy ksiądz, który udzielał sakramentów był w Sędzinie. Polskim dzieciom można było nadawać wyłącznie słowiańskie imiona.

W 1940 roku z kopca pod Płowcami usypanego na pamiątkę zwycięstwa Niemcy kazali rozwozić ziemię – z niej w Osięcinach Żydzi usypywali skwery. W 1942 roku w Osięcinach już nie było Żydów – wszystkich wywieziono do obozu w Chełmnie nad Nerem. W ich domach zamieszkami Polacy, mienie ruchome, sklepy i zakłady usługowe przejęli Niemcy. Gdy Żydów już nie było – Niemcy zajęli się Polakami, których zaczęto wysiedlać (wysiedlenia trwały do 1944 roku). W Osięcinach od 1940 roku stacjonował 37. Batalion ReichsArbeitsdienstu (niemiecka organizacja paramilitarna z czasów III Rzeszy). Zbudowane w tym czasie koszary i skanalizowane drewniane baraki na murowanym podpiwniczeniu dla oficerów i ich rodzin służą do dzisiaj. W 1944 roku do miasteczka doprowadzono elektryczność.

W 1943 roku z Osienciny Kreis Nessau (powiat Nieszawa) stały się Ossenholzem, przynależnym do powiatu Hermannsbad (Ciechocinek), do końca 1944 przemalowano na uwzględniające niemieckie nazwy (zmiany dotyczyły okolicznych wsi, miast i miasteczek) wszystkie drogowskazy w okolicy. W 1943 roku okupanci wprowadzili obowiązkową naukę języka niemieckiego w szkole – w Osięcinach dzieci (w wieku 10-13 lat) chodziły na dwie godziny dziennie do dawnej karczmy Kuligowskiego, nauczycielką była panna Lotte Hargesheimer z Latkowa. Starsze latem musiały pracować, zbierając zioła i „kauczuk”, nasiona rośliny, którą Niemcy wykorzystywali do produkcji gumy. Mimo zakazów i groźby kary niektóre przedwojenne nauczycielki uczyły języka polskiego, w urzędach i sklepach nie można było mówić po polsku.

W 1944 roku w Osięcinach osadzono ostatnich osiedleńców – Niemców z Besarabii i Wołynia (w mieszkaniach wysiedlonych Polaków). Pod koniec lata młodzież została mobilizowana do kopania rowów przeciwczołgowych. Pod koniec 1944 roku zaczęli wyjeżdząć z Osięcin pierwsi niemieccy koloniści, po tegorocznym Bożym Narodzeniu wyjechała też nauczycielka języka niemieckiego. Do ewakuacji 17 / 18 stycznia zmuszono wszystkich – wyjechać mieli nie tylko Niemcy. 19 stycznia ostatni Niemcy opuścili Osięciny, Polacy kryli się w domach, a z powodu chaosu i braku odpowiedniej liczby wozów Niemcy nie mogli dopilnować i wymóc powszechnej ewakuacji. Ponieważ przez Osięciny, tak jak przez całe Kujawy, nie wycofywały się wojska niemieckie, I Front Białoruski pod dowództwem gen. Żukowa przeszedł przez te tereny bardzo szybko. Dłużej na tym terenie pozostały postępujące z tyłu oddziały: radzieckie i polskie (kościuszkowcy). Niemców, którzy nie zdążyli się ewakuować, osadzono w obozie przejściowym.

O sięgającej XVIII wieku historii wsi świadczą nagrobki z końca tego stulecia na cmentarzu parafialnym, pozostały też murowane budynki dworskie z drugiej ćwierci XIX wieku i zabudowania dworskie z końca tego stulecia i kościół pod wezwaniem Opieki Matki Boskiej z połowy XIX wieku. W Osięcinach pozostały ślady po dawnym majątku.

 

Informacje pochodzą ze strony gminy Osięciny: http://www.osieciny.pl/