Mapa serwisu | Budownictwo (łowickie)

Kultura ludowa

Ewelina Kwapień przy współudziale Alicji Dyl oraz Piotra Wysockiego   
Spis treści
Kultura ludowa
Budownictwo
Wnętrze chałupy łowickiej
Tkactwo
Strój łowicki
Ozdoby papierowe
Obrzędy doroczne i rodzinne


Budownictwo

Przed rokiem 1864, czyli w czasach pańszczyźnianych wieś skupiona była zazwyczaj na niewielkim obszarze, często w pobliżu zbiornika wodnego – stawu, strumienia lub rzeczki. Spotykano różne kształty wsi: kolisty (np. Boczki, Płaskocin), owalny (np. Mszadla, Lipce, Złaków kościelny), widlicowy (np. Małszyce, Białynin, Pszczonów, Drzewce, Godzianów, Łaźniki), ulicowy (np. Złaków Borowy, Janisławice, Zapady, Chruślin, Miłochniewice).

Po uwłaszczeniu i przeprowadzeniu komasacji sytuacja zmieniła się, ponieważ każdy gospodarz otrzymywał gospodarstwo wraz z siedliskiem, które znajdowało się na jego działce. Dawne typy osiedli zaczęły się rozpadać, zaczęły powstawać nowe wsie, a także kolonie w ich pobliżu. Nowe wsie z luźnymi zabudowaniami w układzie rzędowym ciągnęły się czasem kilka kilometrów.

Od czasów najdawniejszych wykorzystywanymi tradycyjnie materiałami budowlanymi były drewno i glina z domieszką rżniętej słomy. Po uwłaszczeniu zaczęto używać także kamieni oraz głazów narzutowych, a w XX wieku palonej cegły i pustaków.

Pokrycie dachów wykonywano ze słomy, czasem również z trzciny i rogoży. Najstarsze dachy były czterospadowe. na początku XX wieku pojawiły się także dachy ze szczytami naczółkowymi, a w latach 30. dachy dwuspadowe ze szczytami prostymi.

Najstarszym typem konstrukcji budynków drewnianych była konstrukcja słupowa ścian, układanych z bali dartych i tartych. Następnie (na przełomie XVII i XVIII wieku) pojawiła się konstrukcja zwana węgłową, która stosowana była we wszystkich budynkach drewnianych (w chałupach, oborach, spichlerzach, stodołach i szopach). W XX wieku przy budowie stodół zaczęto stosować konstrukcję ryglową.

Jeśli chodzi o typy zagród, to w okresie pańszczyźnianym jeszcze się one nie wytworzyły. Cechą charakterystyczną było to, że wszystkie budynki tworzyły zwartą i ciasną zabudowę. Po komasacji wykształciło się kilka typów układów zabudowań: zagroda zamknięta na planie kwadratu lub prostokąta, wolno stające budynki niepowiązane ze sobą, zagroda w kształcie litery E, później powstawały także mniejsze zagrody w różnych układach, np. liniowym lub dużej litery L. Cechą charakterystyczną wielu starszych zagród łowickich było to, że chałupy stawiano licem do drogi z oknami zawsze zwróconymi w stronę południa. Zagrody oddzielone były od siebie płotami, parkanami z żerdzi lub wikliny, a także z polnych kamieni.

Początkowo budowano chałupy dwuwnętrzne, z czasem liczba pomieszczeń i ch układ zmieniały się. Chałupy na początku XIX wieku były jednotraktowe, szerokofrontowe o układzie asymetrycznym, w drugiej połowie wieku wybierano układ symetryczny, gdzie osią symetrii była sień. Po obu jej stronach znajdowała się izba i komora. W latach 30. XX wieku budowano chałupy dwutraktowe (zwane czworakami) o układzie symetrycznym.

W tradycyjnych chałupach sufit zaopatrzony był w czwartą podłużną belką (nazywaną siestrzanem albo podciągiem), na której spoczywały trzy belki sufitowe.

Początkowo otwory okienne miały bardzo niewielkie rozmiary, w czasie chłodów zasłaniano je błoną z pęcherza zwierzęcego albo cienką deszczułką. Rozmiary okien stopniowo się zwiększały (w 1. połowie XIX wieku miały około 30 cm szerokości i 60 cm wysokości), by w latach 30. XX wieku osiągnąć rozmiar 80 x 120 cm. Na początku XX wieku zaczęto zamykać na noc okna okiennicami umieszczonymi na froncie chałupy, często barwnie malowanymi.

Jeśli chałupa stała licem do drogi, drzwi prowadziły z drogi do sieni, jeśli stała szczytem do drogi, wówczas z podwórza do sieni. Drzwi wejściowe bardzo często wytwarzane były z wielkim kunsztem. Klepki nakładane na deski często przybijane były w symetrycznym i rytmicznym układzie żelaznymi gwoździami z dużymi łebkami. Układano z klepek różne wzory geometryczne: trójkąty, małe i duże kwadraty, prostokąty, koła, romby, a także słońca, księżyce, półksiężyce, jedlinki, krzyże i rozety.

Zewnętrzne ściany domu niekiedy były ozdobnie szalowane, co wiązało się z duzymi kosztami. Od XIX wieku były zazwyczaj bielone wapnem i malowane w stylizowane drzewka i kwiaty. Pod koniec XIX wieku modne stały się ściany o niebieskim tle, na którym białą farbą malowano elementy roślinne.

O ogródek przed chałupą najczęściej troszczyły się najczęściej dorastające dziewczęta. W ogródkach oprócz kwiatów, takich jak: lawenda, ruta, malwy, róże, goździki i lilie, rosły także zioła lekarskie, np. dziurawiec, lubczyk, mięta, dziewanna.



 
« poprzedni artykuł   następny artykuł »
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS