Przewóz - tekst nr 1

Nagranie: Agnieszka Dymińska

Przepisanie i opracowanie: Agnieszka Dymińska, weryfikacja: Halina Karaś

Informator: Pani Jadwiga Krześniak, ur. w 1952 r. w Kozienicach; od 58 lat mieszkała we wsi Przewóz, gmina Maciejowice, powiat Garwolin; wykształcenie wyższa; mąż - wykształcenie podstawowe, rodzice - 3 - 4 klasy szkoły podstawowej.

 

Nasy¹ wsi znacy² sie?

Tak ^łurzendowo³ to Przewóz, a tak jak sie na wsi mówi to Przywóz⁴. No.

A to podobno legenda mówi, ze ^łuna⁵ pochodzi od tego, ze przewoziły⁶ sie przez Wisło⁷. Bo tu nasa wjeś to była tak naokoło^{8 ł}oblono⁹ wodomy¹⁰. Wisła tys mjała⁸ jinne¹¹ koryto, ale to juz ze ponad ze dwjeście lat temu to Wisła zmjieniła¹² koryto na skutek zatoru, jaky^{i 13} sie ^łutworzył na Wiśle i po prostu Wisła se¹⁴ zrobjiła jinno i popłynona¹⁵ innym. I w ty chwjily^{i 16} Przywós jakby nie jest ^łoddzielóny ^łod drugy^{i 17} wjoski tum Wisłum¹⁸. Tylko jest taky^{i 13}  połuncóny¹⁹ w ty chwilyⁱ. A ot przewozenia² przez Wisło łódkomy, bo tu łódkomy przewaźńe²⁰ jeździły. Ale poni²¹, to jesce coś powjem. To sie z tym jesce wjųzało take²², take śmisne ale to wcale nie było śmisne, do tyⁱgo jak cekał nad wodum, bo przewoźnik przewaźńe mjeszkoł²³ nad Wisłum, blisko Wisły no i mjoł swoju²⁴ łódko, próm, przewoził, zarobjił²⁵ na tym. No ji ludzie jak sie chciały przewiść to tak stojoł²⁶ nad Wisłum i tak: Podoooj! Podoooj łódkyⁱ! i tak wołoł zeby przyjechała. No, kto tam sie tym trudnił, nu to cuwał nad tym zeby kómuś pómóc. No, ale sie znalazły przecies i take wywole casomy, co to ^łośmisyć kazdygo²⁷ chciały, co coś to tak. Stonun²⁸ z drugyⁱ struny to wcale nie był przewoźnik tylko chto²⁹ inny ji tak jak tomten wołoł: Podoooj łódkyⁱ! bo mu sie spjesyło, chcioł sie dostać, to ten z drugyⁱ mu tak odpowjadoł: Cekoooj mrooozu, nie bedzies³⁰ płacił przewooozu. A tom sie zdenerwowoł z tamty stróny, mówi: A zebyś zdech! Ile to sie tak słysało nat tum Wisłum, jak ^łune styrcały. Bo to tak z tomty stróny, poni Wisły, to z tomty stróny ^łot Koźenic, z tomty stróny z Puscy Kozienicki³¹ tamoj³² to przychodziły z grzybomy, z jagodomy tutaj na to³³ stróno. Bo tam tyz³⁴ bidnie zyły. Tam bidnie było. No ji, ji stojało to, to nad wodum i wołało. Ale jak sie dowcipniś znalos no to tak, tak powjedzioł. No, o to tak było.

 

¹nasy - mazurzenie; przejście wygłosowego -ej w -y(-i) i uproszczenie wygłosowej spółgłoski

²znacy, przewozenia - mazurzenie

^{3 ł}urzendowo - prelabializacja - poprzedzenie spółgłosek na początku wyrazu (w nagłosie) przez niezgłoskotwórczą ṵ (wymowa jak dziś ł)

⁴Przywóz - podwyższenie artykulacji e do y

^{5 ł}una - prelabializacja; zwężenie artykulacji o do u przed spółgłoską nosową n

⁶przewoziły - zastąpienie form męskoosobowych z -li przez formę niemęskoosobową -ły (zachwianie kategorii męskoosobowości)

⁷Wisło - denazalizacja (zanik nosowości) wygłosowego -ą

⁸tak naokoło, tys mjała - fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca - bezdźwięczna wymowa wygłosowej spółgłoski przed spółgłoskami półotwartymi (w tym przypadku) lub przed samogłoskami

^{9 ł}oblono - prelabializacja - poprzedzenie nagłosowej samogłoski o (wymowa jak dziś ł); zwężenie artykulacji a do o przed spółgłoską nosową n; dawne ā (ostatnie) realizowane wąsko jako o

¹⁰wodomy - zwężenie a do o przed spółgłoską nosową m; -ami > -omy (asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej i uproszczenie spółgłoskowego elementu palatalnego)

¹¹jinno - prejotacja - poprzedzenie samogłoski i- na początku wyrazu (w nagłosie) przez j

¹²zmjeniła - asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej m’

¹³jakyⁱ, takyⁱ - twarda wymowa grupy ki

¹⁴se - cecha ogólnogwarowa, nieróżnicującą gwary regionu (ale jednak cecha gwarowa); uproszczenie wyrazu ‘sobie’

¹⁵popłynona – ogp. popłynęła, unosowienie spółgłoski ł przez nosówkę ę, i wymowa powstałej grupy eN jako

¹⁶chwjilyⁱ - twarda wymowa l’; asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej w’

¹⁷drugyⁱ - przejście wygłosowego -ej w -yⁱ i uproszczenie wygłosowej spółgłoski

¹⁸tum Wisłum - asynchroniczna wymowa wygłosowego -ą, zwężenie barwy tej głoski do u

¹⁹połuncóny - mazurzenie; asynchroniczna wymowa -ą w śródgłosie wraz ze zwężeniem barwy tej głoski do u; oraz zwężenie artykulacji o do u przed spółgłoską nosową n

²⁰przewaźńe - siakanie (wynik upodobnienia pod względem miękkości)

²¹poni - zwężenie a do o przed spółgłoską nosową n

²²take - twarda wymowa grupy kie jako ke

²³mjeszkoł - podwyższenie samogłoski ścieśnionej á (kontynuantu dawnego ā) i utożsamienie się z o; asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej m’

²⁴swoju - utrata rezonansu nosowego nosówki tylnej -ą w wygłosie, podwyższenie jej artykulacji do u

²⁵zarobjił - asynchroniczna wymowa spółgłoski wargowej miękkiej b’

²⁶stojoł – północnopolski brak kontrakcji, spłynięcia dwu samogłosek przedzielonych jotą (j), która w tej pozycji zanika (nieściągnięta forma czasownika)

²⁷kazdygo - mazurzenie; utrzymanie e ścieśnionego w D. l.poj zaimków

²⁸stonun -asynchroniczna wymowa wygłosowej samogłoski tylnej -ą przed ł i uproszczenie tej głoski, oraz aN -> oN

²⁹chto - wymowa grupy nagłosowej kt- jako cht- na skutek rozpodobnienia w grupie dwóch spółgłosek zwartych

³⁰bedzies - mazurzenie; utrata rezonansu nosowego nosówki przedniej -ę

³¹Kozienicki - zwężenie wygłosowego -ej w -y(-i) i uproszczenie wygłosowej spółgłoski

³²tamoj - przysłówek ‘tam’ w formie gwarowej, rozszerzonej sufiksem -oj

³³to - denazalizacja (zanik nosowości) wygłosowego -ą

³⁴tyz - ścieśnione é (kontynuant dawnego ē) podwyższyło artykulację i utożsamiło się z y