Mapa serwisu | Kuchnia

Kultura ludowa

Ewelina Kwapień   
Spis treści
Wstęp
Osadnictwo i budownictwo
Tradycyjne wyposażenie wnętrz
mieszkalnych
Kuchnia
Obrzędowość doroczna
Obrzędowość rodzinna
Strój ludowy
Bibliografia

Kuchnia

Wyżywienie w rodzinie chłopskiej uzależnione było od pory roku i wykonywanych prac polowych, zarówno jeśli chodzi o ilość, jak i jakość posiłków, a także od wielkości gospodarstwa i zamożności gospodarzy. W okresie natężonej pracy podawano nieraz pięć posiłków dziennie. Na co dzień jadano posiłki w kuchni przy stole ustawionym pod oknem. W okresie świątecznym jadano w izbie reprezentacyjnej, w której ustawiano nieraz kilka stołów, wokół których ustawiano krzesła, ławy, zydle lub stołki – szemle. Goście witani byli wódką, choć zazwyczaj chętniej pite było piwo przechowywane w komorze.

Na Warmii i Mazurach rozwijało się przede wszystkim: przetwórstwo zbóż, piekarnictwo, przetwórstwo mleka, mięsa, ryb, warzyw i owoców.

Przygotowywaniem potraw zajmowała się gospodyni, czasem w zamożniejszych domach z pomocą zatrudnionej dziewczyny. Ponieważ pożywienie było dosyć urozmaicone, wymagało dużego wysiłku i czasu. Sztukę przyrządzania potraw przekazywano sobie z pokolenia na pokolenie.

Do gotowania używano ciężkich żeliwnych garnków, które nazywano koprokami i żelaźniakami, czasem używano też do podgrzewania żeliwnego garnka na trzech nogach zwanego drejfusem, inne naczynia to zduny i kamieniaki – zazwyczaj były one kupowane na jarmarkach, targach lub w sklepach. We własnym zakresie wykonywano drewniane łyżki i czerpaki. W tradycyjnej kulturze ludowej cała rodzina spożywała potrawę łyżkami z jednej miski, którą nazywano łosą. Innych sztućców raczej nie używano, o czym świadczy wypowiedź odnotowana przez M. Zientarę-Malewską: „mom psięć palców, to na co mi te zidły (widelec)”. Ostatnią potrawą spożywaną raz w roku w taki sposób była breja jedzona w ostatni dzień roku.

W najbiedniejszych domach spożywano tylko jeden posiłek około godziny 10.00 rano. W domach średniozamożnych podawano trzy posiłki w godzinach 5.00-6.00 – śniadanie (frysztyg), około 12.00 – obiad i wieczorem zecierza (latem około 20.00, zimą przed zmierzchem). W bogatszych gospodarstwach serwowane były jeszcze dwa posiłki: w godzinach 9.00-10.00 – podsiadaniec, przedpołudnik lub podobiadek, a około 15.00-16.00 – podfesperek lub podwieczorek.

Charakterystycznymi potrawami były bury groch z kapustą, kiszona kapusta lub buraki czerwone, ziemniaki z fetem roślinnym lub zwierzęcym, kasza gryczana lub jęczmienna z fetem, zupy mleczne, np. zacierki, zacieruszki, gruziołki z mącznych klusek, muza, czyli zupa gotowana z mąki i okraszona, które jedzono na śniadanie. Jako podobiadek podawano sitny chleb z masłem, kiełbasą lub inną wędliną z kawą zbożową albo mlekiem. Na obiad bardzo często gotowano dania w jednym garnku, tzw. ajntopfy. Jeśli obiad składał się z dwóch dań, to na Mazurach lubianą zupą była kwaśna zupa mączna, przygotowana z rozczynu ciasta chlebowego, a na Warmii zupy: grochowa, fasolowa lub kapuśniak na wędzonce. W zamożniejszych domach jadano także rosół z drobiu i czerninę z podrobami., czasem zupę rybną, a w czasie postu zupy grzybowe i owocowe. Drugie danie nazywane było zajazdką. Na Warmii bardzo ważny był sos, a za najlepszy uchodził sos z pieczenia drobiu. W drugim daniu przeważnie pojawiały się produkty spożywcze, takie jak: ziemniaki, warzywa kapustne i strączkowe. Ziemniaki podawano pod każdą postacią, jako: ziemniaki z sosem i mięsem, ziemniaki z jajkami, ze śledziami, z gotowanym mięsem drobiu, z fetem i grochem, z tartych ziemniaków robiono plince, kluski ziemniaczane z makiem, kluski z suszonymi owocami itp. Na Warmii popularne były kluski z mąki rżanej lub pszennej. Do najczęściej spożywanych warzyw oprócz ziemniaków należały: kapusta, brukiew i marchew.

Na podwieczorek można było zjeść na Warmii i Mazurach chleb z masłem, miodem lub marmoladą, kawałek kucha, w czasie zapustów – pączki. Na kolację natomiast muzę z mlekiem oraz śledzie z mlekiem i ziemniakami, gotowaną marchew na mleku, plince, krupy z okrasą, zimą także wędzone mięso i ryby.

Zauważyć można zatem, że podstawę codziennego wyżywienia Warmiaków i Mazurów były przede wszystkim warzywa psiankowate (ziemniaki), kapustne (kapusta biała), rzepowate (brukiew, buraki) oraz korzeniowe (np. marchew, pietruszka, seler), których używano jako przypraw.

Ilość potraw zwiększyła się i zróżnicowała w okresie międzywojennym. Oprócz często spożywanych potraw warzywnych (np. ziemniaki) i zbożowych (pieczywo, kluski) wzbogacano asortyment potraw m.in. o zupy owocowe, potrawy z jaj, drób.



 
« poprzedni artykuł   następny artykuł »
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS