Mapa serwisu | Geografia regionu (Kujawy)

Kujawy - Geografia regionu

Agnieszka Ewa Piotrowska
Instytut Języka Polskiego UW

 
Kujawy to kraina historyczna i region etnograficzny na Pojezierzu Wielkopolskim w dorzeczu środkowej Wisły i górnej Noteci leżąca na lewym brzegu Wisły, na południe od ujścia Brdy pod Fordonem, dzisiaj w Bydgoszczy (Szkulmowska 2006: 11). Do Kujaw należą: Pojezierze Kujawskie, Równina Inowrocławska, południowa część Kotliny Toruńskiej, zachodnia część Kotliny Płockiej i wschodni skrawek Pojezierza Gnieźnieńskiego.
Granice Kujaw biegną lewym brzegiem Wisły od ujścia Skrwy na południu po ujście Wdy na północy, ciągną się ku zachodowi do Koronowa i Nakła aż po Pakość do Noteci, dalej skręcają na zachód od rzeki, przechodzą przez jezioro Trląg, łukiem przecinają lasy strzelneńskie, dochodzą do Jeziora Skulskiego i górnej Noteci. Następnie obejmują Jezioro Brdowskie, Chodecz i Lubień Kujawski, aby dojść poprzez Skrwę do Wisły.
Na północy Kujawy graniczą z Pomorzem Gdańskim, na zachodzie z Wielkopolską (z Poznańskiem na północy – tu granicę wyznacza rzeka Noteć – i Kaliskiem na południu), na południowym wschodzie z Mazowszem. Po prawej stronie Wisły znajdują się Ziemie Dobrzyńska i Chełmińska, dawniej uznawane przez niektórych etnografów i historyków za część Kujaw (Gloger 1903: 21-22; Gajek 1938; Fischer 1934: 125), współcześnie wschodnią granicę regionu wytycza Wisła. Na północy Kujawy graniczą też z Krajną Nakielską, na zachodzie z Pałukami.
Region ten, najbliższy kulturowo Wielkopolsce, położony jest w całości w południowej i południowo-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego (poza niewielką częścią w powiecie kolskim, należącym do województwa wielkopolskiego). Kujawy obejmują powiat aleksandrowski, inowrocławski, radziejowski i włocławski oraz środkowo-wschodnią część mogileńskiego, północną kolskiego, południową toruńskiego (w tym południową część Torunia) oraz na północnym zachodzie bydgoskiego. Zajmują dzisiaj około 4500 tys. km2. Historyczne granice Kujaw, uznawane do końca XIX wieku, sięgały aż po Koronowo – miasto zaliczane obecnie do Krajny (por. Szkulmowska 2006: 17).
Średnie wysokości terenu na Nizinie Kujawskiej wahają się między 100-130 m n.p.m., krajobraz jest równinny, urozmaicają go wzniesienia morenowe i wały piaszczysto-żwirowe, a w głębokich rynnach i zagłębieniach – blisko 600 jezior, pozostałość po lodowu. Największe z nich jest Gopło (2340 ha) leżące w centrum pojezierza, drugie co do wielkości jest Jezioro Pakoskie (dawniej Trląg). Gopło było dawniej znacznie większe, a nieprzerwany ciąg rzek i jezior tworzył szlak wodny, od czasów prehistorycznych wykorzystywany jako droga handlowa (Lange i in. 2001: 9).
Na Wysoczyźnie Kujawskiej prawie nie występują lasy. Zdarzają się natomiast kolonie roślin słonolubnych, tzw. halofity, które przywędrowały tutaj z terenów nadmorskich, i zadomowiły się dzięki naturalnym źródłom słonych wód. Kujawskie czarnoziemy należą do jednych z najlepszych gleb w Polsce. Uprawia się na nich pszenicę, jęczmień i buraki cukrowe.
Pod utworami lodowcowymi znajdują się pokłady soli kamiennej i potasowej, gipsu, oraz węgiel brunatny i glina ceramiczna. Na Kujawach od dawna wydobywa się wapienie przydatne w produkcji wapna budowlanego, cementu i sody spożywczej. Najnowsze badania geologiczne wykazują, że znajduje się tu również ropa naftowa.
W kilku ośrodkach znajdują się lecznicze wody mineralne (Inowrocław, Aleksandrów, Czerniewice, Wieniec-Zdrój).
 
 
Cytowana literatura:
A.    Fischer, Etnografia słowiańska, z. 3, Polacy, Lwów-Warszawa 1934.
Zygmunt Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903, ss. 21-22.
Józef Gajek, Skład etniczny Wielkiego Pomorza, Teka Pomorska, t. 3, nr 1-2, Toruń 1938.
Roderyk Lange, Pawlak Aleksander, Krzyżaniak Barbara, Folklor Kujaw, Poznań 2001.
Zbigniew Podgórski, Region Kujawsko-Pomorski, Warszawa 1999.
 
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS