Mapa serwisu | Podziały administracyjne

Dialekt mazowiecki wczoraj i dziś

Monika Kresa   
Spis treści
Dialekt mazowiecki wczoraj i dziś
Pochodzenie nazwy Mazowsze
Dialekt mazowiecki
- historia i współczesność
Historia osadnictwa
i późniejszych ruchów migracyjnych
Inne czynniki pozajęzykowe
mające wpływ na podziały
językowe Mazowsza
Podziały administracyjne
Podziały kościelne
Stosunki własnościowe
w osadnictwie wiejskim

1. Podziały administracyjne

W XVI wieku, po ostatecznym włączeniu Mazowsza do Korony, obszar ten dzielił się na trzy województwa:

a. płockie składające się z dwóch ziem: płockiej (powiaty: płocki, bielski, sierpski, raciąski, płoński) i zawkrzeńskiej (powiaty: szreński, mławski i niedzborski);

b. rawskie składające się z ziem: rawskiej (powiaty: rawski i bielski), sochaczewskiej (powiaty: sochaczewski i mszczonowski), gostynińskiej (powiaty: gostyniński i gąbiński);

c. mazowieckie składające się z ziem: czerskiej (powiaty: warszawski, błoński, tarczyński), wyszogrodzkiej (powiat wyszogrodzki), zakroczymskiej (powiaty: zakroczymski, nowomiejski, serocki), ciechanowska (powiaty: ciechanowski, przasnyski, sąchocki), różańskiej/makowskiej (powiat różański/makowski), łomzyńskiej (powiaty: ostrołęcki, łomzyński, zambrowski, kolneński), wiskiej (powiaty: wiski, wąsoski, radziłowski), nurskiej (powiaty: nurski, ostrowski, kamieniecki), liwskiej (powiat liwski).

W okresie tym Mazowsze na północy graniczyło z Prusami Książęcymi, na wschodzie Granica Mazowsza z Podlasiem do roku 1569 była granicą państwową, a po Unii Lubelskiej stała się granicą pomiędzy województwami mazowieckim i podlaskim [Kowalska 1991, 20]. Poza tym Mazowsze sąsiadowało z Małopolską, Wielkopolską, Kujawami, ziemią dobrzyńską i Prusami Królewskimi [Kowalska 1991, 20].

Podział ten utrzymał się do czasów rozbiorów. W wyniku III rozbioru Polski największą część Mazowsza z Warszawą zyskały Prusy, niewielki obszar Mazowsza południowo-wschodniego na zachód od Wisły i na południe od Buga zajęła Austria.

Kolejną stabilizację sytuacji administracyjnej Mazowsza przyniosło powstanie Księstwa Warszawskiego w 1806 roku, w którego obrębie znalazło się w całości. Teren Mazowsza został podzielony między cztery departamenty: płocki (prawie całe Mazowsze na północ od Wisły i Bugu oraz ziemia dobrzyńska), warszawski (niemal całe Mazowsze na południe od Wisły i Bugu i trzy powiaty ziemi łęczyckiej), łomżyński (Mazowsze nad środkową Narwią i Biebrzą) i siedlecki (okolice Garwolina i Liwa). Z wymienionych departamentów tylko departament płocki obejmował same ziemie mazowieckie, pozostałe obejmowały również ziemie niemazowieckie.

Podział administracyjny powstałego w 1815 roku Królestwa Polskiego wyglądał nieco inaczej niż podział Księstwa Warszawskiego. Województwo płockie zamykało się w ramach dawnego departamentu płockiego. Województwo mazowieckie zostało utworzone z dawnego departamentu warszawskiego, ale dołączono do niego ziemię łęczycką i Kujawy. Dawny departament łomżyński został przemianowany na województwo augustowskie. Południowo-wschodnie skrawki Mazowsza (Garwolin, Liw) zostały przyłączone do woj. Podlaskiego.

Kolejne zmiany nastąpiły w wyniku represji popowstaniowych w 1837 roku, kiedy to województwa zostały przemianowane na gubernie. Na mocy ukazu z 1842 roku obwody zostały przemianowane na powiaty, a powiaty na okręgi, a w 1845 roku wprowadzono nowy podział administracyjny.

Zasadniczą zmianę w granicach administracyjnych przyniósł rok 1866 i represje po Powstaniu Styczniowym. Nowy podział administracyjny oparty był na przepisach obowiązujących w prawie rosyjskim. Ziemie mazowieckie zostały rozdzielone między 5 guberni:

a. Płocką z powiatami: płockim, płońskim, ciechanowskim, przasnyskim, mławskim, sierpeckim, rypińskim, lipnowskim;

b. Łomżyńską z powiatami: szczuczyńskim, kolneńskim, łomżyńskim, ostrołęckim, makowskim, pułtuskim, ostrowskim. W granicach tej guberni znalazł się również powiat wysokomazowiecki.

c. Warszawską z powiatami: radzymińskim, mińskim, warszawskim, górnokalwaryjskim, grójeckim, skierniewickim, łowickim, kutnowskim, gostynińskim, sochaczewskim, błońskim, a także dwoma powiatami kujawskimi: włocławskim i nieszawskim.

d. Piotrowską z powiatem rawskim,

e. Siedlecką z powiatem garwolińskim i węgrowskim.

Ten podział administracyjny został zasadniczo utrzymany do roku 1918. Pierwszy podział administracyjny, którego dokonano po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, nie zacierał granic wyznaczanych przez zaborców. Ziemie mazowieckie znalazły się głównie w granicach województwa warszawskiego.

Kolejne reformy administracyjne przeprowadzane w latach 1938 i 1939 doprowadziły do pewnych zmian w granicach województw i przynależności poszczególnych powiatów.

Powojenne podziały administracyjne można ująć w 4 okresy:

- lata 1945-1957

22 lutego 1945 roku na sesji wojewódzkich rad narodowych i urzędów wojewódzkich w Pruszkowie i Płocku powstał jeden urząd wojewódzki – warszawski. W skład województwa warszawskiego wchodziły wówczas 22 powiaty. Zmiany te nie wpłynęły w sposób znaczący na zmiany granic województw, a tym samym na przynależność administracyjną ziem mazowieckich, gdyż dokonywały się jedynie na płaszczyźnie powiatów.

- lata 1957-1975

Główna zmiana w podziale administracyjnym w tym okresie polegała na zniesieniu gromad i osiedli oraz wprowadzeniu gmin, nie zmieniały się natomiast w większym stopniu zasięgi województw, w których granicach znajdowały się ziemie wchodzące w obszar dialektu mazowieckiego.

- lata 1975-1998

Nowy podział administracyjny obowiązujący w Polsce w latach 1975-1998 wszedł w życie 1 czerwca 1975 roku i dzielił Polskę na 49 województw. Swoistym novum w tym podziale było zniesienie powiatów. W wyniku tego podziału ziemie znajdujące się w obszarze dialektu mazowieckiego znalazły się w granicach województw: skierniewickiego, warszawskiego, siedleckiego, bialskopodlaskiego, białostockiego, łomżyńskiego, ostrołęckiego, ciechanowskiego, płockiego, toruńskiego, olsztyńskiego i suwalskiego.

- od roku 1998

Obowiązujący dziś podział administracyjny wszedł w życie 1 stycznia 1998 roku, podzielił on Polskę na 16 województw i wprowadził ponownie podział na powiaty. Ziemie znajdujące się w obszarze dialektu mazowieckiego znalazły się w granicach województw: mazowieckiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego i łódzkiego.



 
« poprzedni artykuł następny artykuł »
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS