Mapa serwisu | Słowniczek

Słownik niektórych słów używanych przez mieszkańców wsi Baranówko

Justyna Kobus   


babka – ‘żelazne kowadełko do klepania kosy’

balast – ‘wierzch źdźbła lnu, pokrywający włókno’

balot – ‘zwinięte w postaci walca słoma lub siano’

barczyk ‘drążek drewniany przyczepiony do orczycy lub bezpośrednio do narzędzia rolniczego albo wozu konnego, służący do zakładania postronków, pasów lub łańcuchów od uprzęży’ zob. orczyk

bazia – ‘kwiatostan trzciny’

bicz – ‘bat’

biczysko – ‘trzonek, rękojeść bata’

bieleć ‘stawać się białym, nabierać białej barwy, tu o dojrzewającym zbożu’

bigiel – ‘część kieratu, w którą wchodzi dyszel’

bijok ‘krótsza, bijąca część cepa’ zob. cepa

boba ‘zimowa czapka futrzana lub ocieplana futrem’

bojewica ‘miejsce w stodole, na którym młóci się zboże; klepisko’

bokard – ‘rodzaj powozu’

bonk – ‘śrutownik elektryczny do rozdrabniania ziarna’

brać pod gardło – ‘sposób koszenia, polegający na pociągnięciach kosą w kierunku przeciwnym do nachylenia trawy’

bronka – pl ‘lekka brona, przeważnie żelazna, używana do bronowania zwykle po zasiewie’

brycesy – ‘rodzaj butów z cholewami’

bryja – ‘gęsta, półpłynna masa, często o nieprzyjemnym wyglądzie’

brykaczarga – ‘urządzenie wytwarzające brykiet’

bubka – ‘element budowy wideł, w który wchodzi trzonek’

bydełko – zdr. od bydło

bystry – ‘skoczny, szybki, wesoły, tu o tańcu’

cepa – rodz. ż. zob. bijok

cepówka – ‘maszyna do młócenia’

chlew – ‘pomieszczenie dla świń’ zob. chlewnia, śviniarnia

chlewmistrz ‘pracownik dużego gospodarstwa hodowlanego, doglądający trzody chlewnej’ zob. chlewniś

chlewnia zob. chlew

chlewniś – zob. chlewmistrz

chomont rodz. m. ‘część uprzęży, w kształcie drewnianego kabłąka na miękkim podkładzie, wkładana na szyję koniowi pociągowemu’

chwastownik – ‘urządzenie do wyrywania chwastów’

chwaścik – zdr. od chwast

ciap – ‘stary, zniszczony but’ zob. ciapa

ciapa, papuć

cielak ‘młode krowy’ zob. ciele

ciele zob. cielak

cinki ‘wąski’

cieńcieńszy – stop. wyższy od cinki zob. cińciejszy

cińciejszy zob. cieńcieńszy

cióngnik ‘pojazd mechaniczny o dużej sile pociągowej, napędzany silnikiem spalinowym, przystosowany do ciągnięcia lub pchania pojazdów i urządzeń bez własnego napędu (np. przyczep, maszyn rolniczych, dział), a także do napędzania niektórych maszyn; traktor’ zob. traktor

cyklop – ‘rodzaj koparki’

cynadra – pl ‘płuca świni po ugotowaniu’

czonek – ‘rękojeść, uchwyt, rączka’

czub – ‘najwyższa część pnia drzewa’

czubek – ‘spiczaste zakończenie snopa; spiczasta część kosy’

czyszczarka – ‘maszyna do czyszczenia zboża, oddzielania ziarna od plew’ zob. wialnia, czyszczarnia

czyszczarnia zob. czyszczarka

czyszczenie lasu – ‘sprzątanie, usuwanie suchych i zwalonych drzew’

ćknonć – ‘płynąć, spływać powoli, małymi strugami, kroplami, sączyć się’

ćpać – ‘wrzucać, rzucać’

ćwe – ‘polecenie oznaczające skręt w lewo (dotyczy zwłaszcza koni)’ zob. ćwie

ćwie zob. ćwe

dmuchawa – ‘przyrząd do tłoczenia powietrza w piecach kowalskich’ zob. dymaka, miech

dołownik – ‘urządzenie rolnicze konne lub ciągnikowe z obrotowymi łopatkami do robienia dołków w celu zasadzenia ziemniaków’

drabie – ‘jeden z dwóch boków wozu drabiniastego’

drabka – ‘drabina, drabinka’

drobić – ‘dzielić na drobne części; kruszyć’

drzywo – ‘materiał opałowy ze ściętego i porąbanego drzewa; drewno’

dudnieć – ‘grać, mocno uderzając w klawisze; bębnić’

dudy – ‘płuca, serce i wątroba zwierząt’

dymaka zob. dmuchawa

dyndać – ‘wisieć, zwisać’

dyszel – ‘drąg umocowany do przedniej części wozu, bryczki itp. umożliwiający kierowanie pojazdem przy pomocy zaprzężonych do niego koni’

dyszułka – ‘dwa dyszle połączone, używane przy wozie jednokonnym’

dziabać – ‘posługiwać się dziabką, motyką’

dziabać motykom – ‘posługiwać się motyką’

dziabaka – ‘ręczne narzędzie do kopania ziemniaków, zwykle o trzech tępo zakończonych zębach lub do usuwania chwastów o płaskim ostrzu’ zob. dziabka, haczka, motyka

dziabanie – rzecz. od dziabać

dziabka zob. dziabaka

dzik – ‘pęd wyrosły z uszlachetnionej rośliny’ zob. wilk

dzwonki – ‘czerwone wyrostki zwisające pod dziobem koguta’

dzwono – ‘centralna część koła’

dżazga – ‘mały, odłupany kawałek drewna używany zwykle na podpałkę’

fachowiec – ‘specjalista w jakiejś dziedzinie’

falc 1. ‘wycięcie lub zawinięcie skóry przy wykonywaniu butów’; 2. ‘rodzaj wycięcia w desce w celu dopasowania do jakiejś powierzchni’

figaka 1. ‘maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. kartoflarka; 2. ‘maszyna do koszenia trawy; trawiarka’ zob. gonicha, kosiarka, osa, trawiarka

figle zob. graty

firanka – ‘kwiatostan, wiecha owsa’

flak – ‘jelita, wnętrzności zwierzęce’

flancować – ‘sadzić, rozsadzać sadzonki’

flancowanie – rzecz. od flancować

flek – ‘samodzielnie wykonana łata na dziurawym bucie’

fujożerka – ‘rodzaj czapki bez daszka’

furman – ‘człowiek kierujący wozem, woźnica’

furtka – ‘jednoskrzydłowe drzwi, zwykle w ogrodzeniu; bramka’ zob. uliczka

futer – ‘karma, żywność dla zwierząt’ zob. żorcie

futrować – ‘podawać karmę zwierzętom’ zob. odkarmić, zadać

futrowanie – rzecz. od futrować

gajor – ‘samiec gęsi, gąsior’

ganeczek – zdr. od ganek

ganek – ‘długie, wąskie przejście pozostawiane m.in. w chlewie, w ogrodzie itp.’

garnek kamionkowy – ‘naczynie wypalane z gliny służące do przechowywania najczęściej smalcu, zsiadłego mleka itp.’ zob. kamionka

gater – ‘maszyna służąca do przecierania kłód drzewnych na tarcicę i elementy drewniane, trak’

gensia stópka – ‘element opielacza’ gilotyna – ‘maszyna do cięcia słomy’

giskanka ‘konewka’

glanc – ‘połysk’

głowizna – ‘mięso z głów zwierząt rzeźnych, zwykle z wieprza’

gniotownik – ‘maszyna do rozgniatania ziarna’

gnojara – ‘rozrzutnik obornika’

gnojowica – ‘płynny nawóz’ zob. gnojówka

gnojówka zob. gnojowica

gnój – ‘odchody zwierzęce, zwykle zmieszane ze ściółką’ zob. mierzwa

gomółka ‘bryłka białego sera (twarogu) o kształcie kulistym lub owalnym’

gonicha 1. ‘maszyna do koszenia trawy; trawiarka’ zob. figaka; 2. ‘maszyna do kopania ziemniaków’ zob. figaka; 3. ‘krowa, która nie chce się zacielić’

goronczka – ‘spiekota, upał, skwar’

grabiarka – ‘grabie konne lub ciągnikowe’ zob. zagrabiarka, zgrabiarka

grabisko – ‘długi trzonek, na którym oprawione są grabie’

granica – ‘trawiasta linia oddzielająca pola’ zob. miedza

graty – pl ‘szczebelki przy kosisku, stosowane podczas koszenia zboża’ zob. figle, groty, nadstawka

gro – ‘duża ilość, wiele’

groch – ‘ziarna fasoli, fasola’

groty zob. graty

gruber – ‘kultywator’ zob. krymer

gruda – ‘bryła, kawałek (najczęściej ziemi)’ zob. grupa

grupa zob. gruda

grzebielec ‘przyrząd blaszany z rzędem równoległych, zwykle metalowych ząbkowanych grzebieni, służący do czyszczenia zwierząt gospodarskich (koni, krów) i usuwania brudu ze szczotki, którą czyści się sierść zwierzęcia’ zob. zgrzebło

grzebiń 1. ‘mięsisty czerwony wyrostek na głowie i dziobie niektórych ptaków; 2. ‘podłużna bruzda powstała na skutek nieudolnego orania’; 3. ‘sposób orania’

grymplować – ‘rozplątywać i czyścić włókna bawełniane, wełniane, lniane itp., przygotowując je do przędzenia; zgrzeblić’

gumowce – ‘buty gumowe’

gwiazdor ‘człowiek przebrany za św. Mikołaja, który przynosi prezenty w Wigilię Bożego Narodzenia’

gzik – ‘biały ser, twaróg’ zob. twaróg

hacocoki – ‘tańce typowe dla młodych ludzi’

hacyl ‘hak, zwykle stalowy, wkręcany na każdym z dwu końców podkowy, zapobiegający ślizganiu się konia’

haczka – ‘ręczne narzędzie do usuwania chwastów bądź wykopywania ziemniaków, zaopatrzone w płaskie ostrze lub trzy tępo zakończone zęby’ zob. dziabaka

hak – ‘rodzaj wideł o zgiętych zębach, służący do ściągania obornika z wozu’

harować ‘ciężko pracować, tyrać’

harówka ‘ciężka, wyczerpująca praca; praca ponad siły’

hartować – ‘wkładać coś z wrzątku bezpośrednio do zimnej wody’

haszcze – ‘gęste skupiska roślin, najczęściej krzewów’

hebel 1. ‘narzędzie stolarskie drewniane z wymiennym ostrzem stalowym, służące do wyrównywania i wygładzania powierzchni drewna; strug’; 2. ‘narzędzie do szatkowania kapusty’ zob. hebyl

heblarka – ‘obrabiarka do drewna; strugarka’

heblowanie – rzecz. od heblować ‘gładzić drewno heblem’

heblowany – przym. od heblować

hebyl zob. hebel

hojt – ‘komenda oznaczająca skręt w prawo (zwykle wydawana koniom)’ hrympaty – ‘szorstki, nie oheblowany’

hufnal – ‘gwóźdź służący do przybijania podkowy koniom’ zob. podkowiak

ino – ‘tylko, jedynie’

inwentarski – przym. od inwentarz

inwentarz – ‘wszystkie zwierzęta znajdujące się w gospodarstwie rolnym’

iźdź boso – ‘o niepodkutym koniu’

jakuby – ‘rodzaj zimowej czapki podszytej futrem’

jałowy – ‘kawałek drewna pozbawiony żywicy’

jutrznieć – ‘starzeć się, stawać się nieświeżym’

jynczmień – ‘gatunek zboża powszechnie uprawiany; nasiona tej rośliny’

jynczminisko – ‘pole, na którym rósł jęczmień, ściernisko po ściętym jęczmieniu’

kalenica zob. kalonka

kalonka – ‘szczyt kopca lub górna pozioma krawędź dachu stanowiąca przecięcie połaci dachowych’ zob. kalenica

kała rodzaj gałki do ubijania kapusty’ zob. ubijak

kamionka – ‘twardy materiał ceramiczny o dużej zawartości kwarcytu i skalenia, nieprzezroczysty i nieprzesiąkliwy, stosowany do wyrobu m.in. garnków’ zob. garnek kamionkowy

kamyczek – ‘mały kamień’ zob. kamyszek, kamyk

kamyk zob. kamyczek

kamyszek zob. kamyczek

kaneczka – zdr. od kanka zob. kanka

kanka – ‘bańka, blaszane naczynie z wieczkiem i uchwytem’ zob. kaneczka

kapa – ‘sztywna skóra na nosie buta’

kapcie ‘domowe pantofle’ zob. laczki

karbowaty – ‘pomarszczony’

karmonada – ‘kotlet schabowy i mięso używane na taki kotlet’ zob. kotlet, schab

kartofel – ‘Solanum tuberosum, ziemniak’ zob. pyra

kartoflarka – ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka

kartoflisko – ‘pole po wykopanych kartoflach’ zob. perczysko, pyrczysko, ziemniaczysko

kasta 1. ‘wóz z wysokimi bokami’ zob. skrzynia; 2. ‘duże pudło z desek’ zob. skrzynia

kasza – ‘trociny’ zob. trocina

kaszkit – ‘sztywna czapka męska z daszkiem i szerokim, okrągłym denkiem’

kasztana – ‘klacz maści kasztanowej’

katana – ‘rodzaj cienkiej kurtki roboczej’

kejter – ‘pies’

kens – ‘kawałek chleba’

kierat – ‘urządzenie do napędu, np. sieczkarni, młockarni; zespół przekładni kół zębatych i wał przegubowy poruszany przez zwierzęta w zaprzęgu’ zob. maneż, manież, manyż

kisić – ‘poddawać fermentacji; kwasić, zakwaszać, np. kapustę’

kiszónka – ‘karma dla zwierząt domowych z zakiszonych roślin lub ich części, np. liści kukurydzy, buraków cukrowych, kłębów ziemniaków’

kiść – rodz. m. ‘kwiatostan groniasty, w którym z głównej szypułki rozchodzą się na wszystkie strony szypułki boczne; grono, wiecha’

klepać – ‘rozpłaszczać (zwykle metal) przez bicie młotem w celu naostrzenia’: zob. naklepać, poklepać, wyklepać

klin 1. ‘kawałek drewna lub metalu w kształcie stożka, do łączenia przedmiotów itp.’; 2. ‘sposób szczepienia drzew’

klinik – zdr. od klin

klonkry – ‘niepotrzebne, bezużyteczne przedmioty, narzędzia, maszyny’

kłosie zob. kłósie

kłósie – ‘górna część snopa’ zob. kłosie

knowie zob. knówie

knówie – ‘dolna część snopa’ zob. knowie

kolendnik zob. przebieraniec

kopa 1. ‘złożone w stertę siano, słoma itp. lub snopy zboża ustawione w określony sposób’; 2. ‘zakończenie snopa’

kopaczka 1. ‘maszyna rolnicza do wykopywania ziemniaków, buraków itp.’; 2. ‘kobieta wykopująca ziemniaki’

kopka – zdr. od kopa

kopónka – ‘wyrzeźbiona w drewnie misa przeznaczona do ugniatania ciasta’

korale – ‘czerwona narośl na głowie i szyi niektórych ptaków, tu indyka’

korb - ‘koszyk’ zob. kószka

korbol – ‘dynia; rośliny dyniowate’

korek – ‘obcas’

korona – ‘zakończenie stogu chroniące słomę lub siano przed zamoknięciem’

koryto 1. ‘podłużne naczynie, zwykle drewniane, służące do pojenia i karmienia zwierząt domowych’ zob. paśnik; 2. ‘podłużne naczynie drewniane służące do parzenia ubitej świni’

kosiarz – ‘człowiek, który kosi zboże, trawę, itp.’ zob. kosinier, kośnik, żniwiacz, żniwiarz

kosiarka – ‘maszyna rolnicza służąca do koszenia głównie traw i zielonek’ zob. figaka

kosinier zob. kosiarz

kosisko – ‘trzonek, drzewce kosy’

kostka – ‘o sprasowanej słomie lub sianie, najczęściej w sześciany, płytki kwadratowe itp.’ zob. presak

kośnik zob. kosiarz

kotlet – ‘mięso z kością pochodzące z odcinka piersiowo-lędźwiowego półtuszy wieprzowej’ zob. karmonada, schab

kozioł – ‘drążki drewniane zbite na skos w kształcie litery X połączone poprzeczką’ zob. koziołek

koziołek – zdr. od kozioł ‘koziołek do piłowania drzewa’ zob. kozioł

kóniarek – ‘znawca, amator, hodowca koni’

kóń – ‘koń’

kószka – ‘koszyk pleciony z wikliny’ zob. korb

krajzega – ‘piła stacjonarna, wyposażona w silnik, napędzana prądem’ zob. krajzówa, krajzówka;

krajzówa zob. krajzega

krajzówka zob. krajzega

krómka – ‘boczny skrawek pnia ciętego na deski’ zob. oflis, sworta

krymer – ‘narzędzie rolnicze konne lub ciągnikowe służące do spulchniania gleby oraz do niszczenia chwastów, kultywator’ zob. gruber

krymrowanie – rzecz. od krymer ‘kultywatorowanie’

ksobie – ‘komenda (na konia) oznaczająca zatrzymanie, zwolnienie chodu’

kujon – ‘but powstały w wyniku połączenia starego wierzchu z drewnianą, samodzielnie wykonaną podeszwą’ zob. okulak, okulok, kujonek

kujonek – zdr. od kujon

kupa 1. ‘stos, sterta’ zob. kupeczka, kupka, sterta; 2. ‘odchody zwierzęce’

kupeczka – zdr. od kupka zob. kupa

kupka – zdr. od kupa zob. kupa

kupkować – ‘tworzyć kupki’

kwaszony – przym. od kwasić

kwicie – ‘kwiaty, rośliny kwitnącej’

laczki – ‘domowe pantofle’ zob. kapcie

laka – ‘naturalne włókna do owijania zaszczepionych roślin’ zob. rafa

lampa – ‘rodzaj lampy naftowej’ zob. latarka

latarka zob. lampa

lasza – ‘żelazny płaskownik’

latosi – ‘tegoroczny zbiór, z tego roku’

lauszanka – ‘rodzaj zimowej czapki’

lebioda – ‘Chenopodium album, gatunek komosy, pospolity chwast pól i ogrodów’

lejce zob. lyjce

leko – przysł. od lekki

leżakować – ‘o oborniku: być pozostawionym na pryzmie do dalszego rozkładu’

lyjce – ‘część uprzęży, sznur lub rzemień przywiązany z obu stron do uzdy i służący do kierowania koniem w zaprzęgu; cugle, wodze’ zob. lejce

lubieć – ‘znajdować w czymś upodobanie, przyjemność’

łańcuszek – ‘element narzędzia do usuwania sierści z zabitej i sparzonej świni’

łenta zob. łynta

łoić – ‘jeść z wielkim apetytem’

łojć – ‘komenda wydawana koniowi, żeby szedł’

łónka – ‘łąka’

łupina – ‘skórka ziemniaka’ zob. strużyna

łyka – rodz. ż. ‘złożona tkanka roślin naczyniowych przewodząca substancje organiczne’ zob. łyko

łyko zob. łyka

łynta – ‘łodygi, nać ziemniaków; łęciny’ zob. łenta

machać – ‘żartobliwie o koszeniu kosą’

majeranka – rodz. ż. ‘Majorana hortensis, majeranek’ zob. marjanka

maluczki – ‘malutki, bardzo mały’

maneż zob. kierat

manież zob. kierat

manipulować – ‘wykonywać szereg bliżej nieokreślonych czynności naprawczych’

manyż zob. kierat

marjanka zob. majeranka

marynata zob. zaprawa

matka – ‘ziemniak przeznaczony do sadzenie; sadzeniak’ zob. sadzeniak, sadzonka, stara pyra, stary ziemniak

mdły – ‘wątły, słaby, tu o roślinie’

mendel zob. myndel

miech zob. dmuchawa

miedza zob. granica

miely – ‘płycej’

mielszy – ‘drobniejszy, tu o kamykach’

mierzwa zob. gnój

mietlonka – ‘gałązki brzozowe służące do wyrobu mioteł’

mietła 1. ‘rodzaj trawy, chwast zbożowy’; 2. ‘miotła z gałązek brzozowych’

mindzyrzendzie – ‘bruzda między radlinami’

mlostek zob. mlostyk

mlostyk – ‘garnuszek gliniany do przechowywania, np. smalcu’ zob. mlostek

modrak‘chaber’

morska trawa – ‘naturalne włókno stosowane przy szczepieniu drzew’

motyka zob. dziabaka

motykowanie – rzecz. od motykować ‘spulchniać glebę, usuwać chwasty za pomocą motyki’

mónka – ‘mąka’

mrozy – ‘pogoda odznaczająca się ujemną temperaturą’

mudzić – ‘tracić czas’

murzonka – ‘coś czarnego; tu: sporysz’

muszka – ‘sposób szczepienia drzew’

myndel – ‘snopy zboża ustawiane na polu, rzadko piętnaście sztuk’ zob. mendel

myszka – ‘środkowa część szynki’

nabić – ‘połączyć trzonek z częścią funkcyjną ręcznych narzędzi’ zob. osadzić, oprawić

naciońć – ‘ściąć czego dużo; narżnąć’

nadstawka zob. figle, graty, groty

naklepać zob. klepać

na narenczku – ‘pewna ilość, liczba czegoś, tyle, ile da się unieść na ręku; wiązka’

na przodku – ‘z przodu, na przedzie’

na styk – ‘niezbyt solidne połączenie, np. wideł z trzonkiem’

na ściane – ‘sposób koszenia zboża za pomocą kosy’

namar-znońć – ‘o roślinach: przebywać w niskiej temperaturze, ale nie w mrozie’ zob. obmar-znońć, naziembnońć

naoszczyć – ‘naostrzyć, wyostrzyć’

narzendziownia – ‘pomieszczenie do przechowywania narzędzi’

nasadzanie – rzecz. od nasadzać ‘zasadzić’

nasadzenie – rzecz. ‘rozsada, sadzonka umieszczona w ziemi’

nasiono – ‘ziarno, nasionko’

nausznik – ‘klapka u czapki spuszczana na ucho dla ochrony przed zimnem lub wiatrem’

nawazelinować – ‘nałożyć tłuszcz, natłuścić’

naziembnońć zob. namar-znońć

nieakuratny – ‘niedokładny, niestaranny’ niekształt – ‘niezgrabny, nieforemny, bezkształtny ziemniak’

nóż – ‘metalowe ostrze osadzone na długim trzonku, służące do wycinania ostów rosnących w zbożu’

obczasać – ‘oskrobać z kory, okorować’

obkaszanie zob. obkoszynie

obkosić ­– ‘wykosić pas rosnącego na brzegu pola zboża w celu umożliwienia wjazdu maszyną koszącą’

obkoszony – przym. od obkosić

obkoszynie – rzecz. od obkosić zob. obkaszanie

obłamywanie – rzecz. od obłamywać ‘usuwać zeschnięte liście rosnących buraków’

obławiacz – ‘narzędzie ręczne lub mechaniczne do odcinania liści buraków wraz ze skróconym pędem, przed wyoraniem korzenia’ zob. ogławiacz

obławianie – rzecz. od obławiać ‘odcinać liście wraz ze skróconym pędem roślin korzeniowych, np. buraków, marchwi, przed wyoraniem ich korzeni’ zob. ogławianie

obmar-znońć zob. namar-znońć

oborowy – ‘osoba mająca nadzór nad oborą, dbająca o powierzone jej bydło’

obrać – ‘usunąć skórkę z ziemniaków’ zob. ostrugać, oskrobać

obradlacz – ‘urządzenie rolnicze do tworzenia radlin’ zob. opielacz, opiełacz, opylacz, obsypnik

obradlać – ‘obsypać ziemią niższe części łodyg albo górne części korzeni roślin okopowych za pomocą radła’

obradlanie – rzecz. od obradlać

obrencz zob. obryncz

obroncz zob. obryncz

obronkować – ‘bronować rolę bronkami’

obryncz – ‘pasek metalowy stanowiący okucie koła wozu’ zob. obrencz, obroncz

obrzondzać – ‘wykonywać prace codzienne w gospodarstwie, szczególnie związane z hodowlą zwierząt domowych; oporządzać’ zob. oprzontać

obrzynek – ‘obcięty kawałek czegoś, skrawek, obcinek’ zob. ścinek

obsypnik – ‘maszyna do obsypywania ziemniaków ziemią’ zob. obradlacz

obucie – rzecz. od obuć ‘wkładać buty’

oczkowanie – rzecz. od oczkować

oczkować – ‘sposób szczepienia drzew i krzewów’

odbieraczka – ‘kobieta zbierająca skoszone zboże, wiążąca snopki’ zob. ubieraczka żniwiarka

oddychnońć – ‘odpocząć, odsapnąć, zrobić przerwę w pracy’

odfutrować – ‘odżywić, dać jeść, dostarczyć pożywienia’ zob. odkarmić

odkarmić zob. odfutrować;

odpas – ‘karmienie zwierząt gospodarskich’’

odrobić – w zn. ‘odwzajemnić coś; pójść na zabawę do sąsiedniej wsi, która wcześniej była goszczona’

oflis zob. krómka

ogławiacz zob. obławiacz

ogławianie – rzecz. od ogłowić zob. obławianie

okółka – ‘jedna z prac pielęgnacyjnych przy burakach polegająca na usunięciu chwastów lub wykonywana w celu spulchnienia ziemi wokół buraka’ zob. okronżka

okrasa zob. szpyrka

okronżka zob. okółka

okulak zob. kujon

okulok zob. kujon

okwitnońć – ‘o roślinach kwitnących: przekwitnąć’

omłot – ‘młócenie, młocka’

omłócić – ‘odzielić nasiona od kłosów, strąków itp. przez młócenie, poddać co młóceniu; wymłócić’

oparzyć – ‘oblać ukropem w celu łatwiejszego usunięcia pierza lub włosów z zabitych zwierząt’ zob. parzyć, zaparzyć

opielacz zob. obradlacz

opielanie – rzecz. od opielać ‘usuwać chwasty’

opiełacz zob. obradlacz

opołka – ‘rodzaj płytkiego koszyka ze słomy lub wikliny, bez rączki, w którym umieszczano uformowane ciasto chlebowe do wyrośnięcia przed włożeniem do pieca’

oprawa – ‘trzonek’ zob. oprawisko

oprawianie – rzecz. od oprawiać

oprawić zob. nabić

oprawka zdr. od oprawa

oprawisko zob. oprawa

oprzontać zob. obrzondzać

oprzynd – rzecz. od oprzątać

opylić – ‘pokryć coś rozpylonym proszkiem, zwłaszcza: posypać rośliny sproszkowanymi preparatami chemicznymi’

opylacz zob. obradlacz

orczyk zob. barczyk

osa – ‘trawiarka konna’ zob. figaka gonicha, kosiarka, trawiarka

osadzić zob. nabić

osierdko – ‘płuca i serce ubitej świni’ zob. osierdzie

osierdzie zob. osierdko

oskrobać 1.‘usunąć skórkę ziemniaka’ zob. obrać, 2. ‘usunąć korę z pnia’ zob. obczasać

oskubać – ‘usunąć pióra z ubitego drobiu’

ostrugać zob. obrać

oszcze – ‘ostrze’

oszczenie – rzecz. od oszczyć

oście – ‘włosowaty wyrostek będący wydłużeniem, zakończeniem organów roślinnych, np. plewek jęczmienia’

otrymb – ‘odpad z przemiału ziarna na mąkę lub kaszę stanowiące cenną paszę treściwą’

owendzić – ‘poddać wędzeniu’

owsisko – ‘ściernisko, pole po skoszonym owsie’

ozor – ‘język, zwłaszcza język zwierzęcia’

pajónk ‘maszyna rolnicza do przetrząsania na łące świeżo skoszonej trawy lub siana dla przyspieszenia ich wysychania’ zob. przetrzonsaczozgrabiarka

palynisko – ‘część pieca w kuźni, w której odbywa się spalanie paliwa’

pałka 1. ‘gruby kij służący do młócenia małych ilości zboża’; 2. ‘część drobiu, noga’

pałza – ‘przerwa w czasie pracy, odpoczynek’

pantofle zob. kapcie

papuć – ‘zniszczony, przydeptany but’ zob. ciap

parcianny – ‘zrobiony z partu (grube płótno konopne lub lniane); zgrzebny’

parobek – ‘stały lub sezonowy najemny robotnik rolny, zatrudniany dawniej w gospodarstwach bogatych chłopów i w folwarkach’, fraz. za zgrobki pijom parobki

partacz – ‘człowiek pracujący źle, niedbale, nieumiejętnie; kiepski rzemieślnik, fuszer’

parzyć zob. oparzyć

paśnik – ‘rodzaj koryta lub żłobu, w którym daje się jedzenie zwierzętom domowym’ zob. koryto

patyk – ‘wydzielona w chlewie przegroda dla świń’

pegiery – ‘państwowe gospodarstwo rolne (PGR)’ zob. pegieery

pegieery zob. pegiery

peklować – ‘konserwować mięso w roztworze soli kuchennej z saletra i przyprawami’

pelić – ‘oczyszczać ziemię z chwastów wyrywając je spośród uprawnych roślin ręcznie lub za pomocą narzędzi rolniczych’

perczysko – ‘pole, na którym rosły pyry (ziemniaki)’ zob. kartoflisko

piernata – ‘rodzaj trawy, chwast zbożowy’

pies – ‘deska z wycięciem dopasowanym do pięty, stosowana do zdejmowania butów, zwłaszcza z cholewami’ zob. pomocnik, szczudło

piła motorowa – ‘piła zaopatrzona w silnik’

pinek – zdr. od piń zob. pińek

piń – ‘pień drzewa’

pińek – zdr. od piń zob. pinek

pipcia – pl ‘pozostałość pierza na skórze ptaków po wypadnięciu puchu i większych piór’ zob. pipcie, pipioty

pipcie zob. pipcia

pipioty zob. pipcia

pocukrzyć – ‘dodać cukru do czegoś, posłodzić’

podkowiak – ‘gwóźdź służący do przybijania podkowy koniom’ zob. hufnal

podrobić – ‘podzielić coś na drobne części, na drobne kawałki’

podścielić – ‘zrobić podściółkę’

podwórko – zdr. od podwórze

podwórze – ‘plac, często ogrodzony, przy domu, wśród zabudowań stanowiący pewną całość’

pojedynek – ‘koń idący pojedynczo w zaprzęgu’ fraz. chodzić w pojedynek

pokosić – ‘ściąć kosą’

pole – ‘obszar ziemi przeznaczony pod uprawę, nadający się do uprawy; ziemia uprawna’

pole kamieniste – ‘pole uprawne, na którym jest dużo kamieni’ zob. pole skamieniałe, pole zakamienione, pole zakamieniałe

pole skamieniałe zob. pole kamieniste

pole zakamieniałe zob. pole kamieniste

pole zakamienione zob. pole kamieniste

polegnienty – ‘przyduszony, położony, skierowany ku ziemi, tu o zbożu’

polewaczka zob. giskanka

pomocnik zob. pies

popendzić – ‘przynaglić konia do pośpiechu’

porombać – ‘pociąć drewno na kawałki za pomocą siekiery’

porymba – ‘obszar, na którym wycięto drzewa w lesie’

potraw – ‘drugi pokos trawy’

pouwieszać – ‘pozawieszać’

powekować – ‘zakonserwować produkty żywnościowe, umieściwszy je w wekach’

powonzka – ‘ścierka do cedzenia mleka w celu oczyszczenia’

powózka – ‘pojazd konny czterokołowy, na resorach, dla czterech lub sześciu osób’

poznanianka – ‘rodzaj maszyny młócącej’

prasa zob. presa

prasować – ‘wytwarzać snopki za pomocą prasy’

presa – ‘maszyna rolnicza do prasowania słomy w kostki itp.’ zob. prasa

presak – ‘snopek słomy lub siana zwykle w kształcie kostki wytworzony przez prasę’ zob. kostka

pryzma – ‘usypisko, stos w kształcie ostrosłupa ściętego’

przebieraniec – ‘człowiek przebrany za kogoś, występujący w kostiumie, masce, chodzący po wsi w okresie świąt Bożego Narodzenia’ zob. kolendnik

przednówek – ‘okres przed nowymi zbiorami od pierwszych żniw’

przedplon – ‘każdy zasiew poprzedzający na danym polu następującą po nim, jako plon główny, uprawę roślin’

przetrzonsaczozgrabiarka zob. pajónk

przetwory zob. zaprawa

pszeniczysko – ‘ściernisko, pole po ściętej pszenicy’

puszorek – ‘uprząż zakładana koniowi’

pyrczysko zob. kartoflisko

pynczak – ‘kasza z całych ziaren jęczmienia lub pszenicy otrzymywana przez ich obłuskiwanie i polerowanie’

pympek – ‘uroczyste zakończenie żniw’

pyra zob. kartofel

radlina – ‘niewysoki wał ziemi, w którym rosną ziemniaki’ zob. radlonka, radlonka, radlónka, rajka

radlonka zob. radlina

radlonka zob. radlina

radlónka zob. radlina

rafa – ‘naturalne włókna do owijania zaszczepionych roślin’ zob. laka

rajka zob. radlina

reble – ‘rodzaj butów’

reperować – ‘naprawiać uszkodzony przedmiot’

roś – ‘rosnąć’

rozbierać – ‘oprawiać ubitą zwierzynę i dzielić na części’

rozbiórka – rzecz. od rozbierać

rozciapany – ‘zniszczony, zdeptany, tu o bucie’ zob. zdepnienty, zdeptany

rychło – ‘wcześnie, rano’

rydel – ‘daszek czapki’

rydelek – zdr. od rydel: 1. ‘daszek czapki’; 2. ‘stołek, krzesełko’

ryjoczek – zdr. od ryj ‘przedłużenie przedniego odcinka szczęki i żuchwy u niektórych zwierząt, np. u świni’

rzymki – ‘rodzaj butów’

rzyź – ‘ubój zwierząt’

sadzeniak – ‘ziemniak przeznaczony do sadzenia’ zob. matka

sadzonka zob. matka

sakowiec – ‘typ pługa jednoskibowego na kołach’

schab zob. karmonada

siadłe mleko – ‘mleko ścięte pod wpływem bakterii kwasu mlekowego; kwaśne mleko’

siarczysty – ‘pełen temperamentu, żwawy, raźny, dziarski, tu o tańcu’

sierś – rodz. ż., m. ‘sierść’

skarupa – ‘twarda, stwardniała powierzchnia, np. zaoranego pola uprawnego’ zob. skorupa

skiba 1. ‘wąski pas gleby odcinany i odkładany przez lemiesz i odkładnicę pługa’ 2. ‘środkowe kawałki pokrojonego chleba’

skład 1. ‘pas oranego pola, zwykle około 20-30 metrów szerokości’; 2. ‘orka wykonana w taki sposób, że skiby odkładają się do środka’; 3. ‘sklep’

skorupa zob. skarupa

skrzynia zob. kasta

skubanie – rzecz. od skubać ‘oczyszczać zabitego ptaka z piór, wyrywając je ze skóry’

słup – ‘element konstrukcji stogu, stanowiący część stabilizującą, na który nakłada się zboże lub siano’

smolny – ‘zawierający smołę, nasycony smołą; smolisty, tu o korzeniu, drzazgach

smyk 1. ‘bezkoleśne urządzenie transportowe z desek, służy do przenoszenia różnych towarów’; 2. ‘dziecko, łobuz’

spaprać robote – ‘zrobić coś źle, niedbale, niechlujnie’

spartaczony – przym. od spartaczyć ‘zrobić coś źle, byle jak, po partacku’

sprzynt 1. ‘skoszenie, zżęcie zboża i zwożenie z pola’; 2. ‘narzędzia, urządzenia’

spuścić pare drzew – ‘ściąć parę drzew’

srogi – ‘ostry, mroźny’

stadź na kwiciu – ‘kwitnąć’

stara pyra zob. matka

stary ziemniak zob. matka

statki – ‘naczynia kuchenne’

strużyna zob. łupina

strykować – ‘robić na drutach’

stychtówka – ‘maszyna do młócenia’ zob. sztyftówka

sworta zob. krómka

szabel – pl ‘fasolka szparagowa’

szajbka – ‘żeliwne sitko do przepuszczania mięsa przez maszynkę w celu rozdrobnienia i nałożenia w jelita lub osłonki’

szczeblaty – ‘poszarpany, fryzowany, tu o liściach kapusty pekińskiej’

szczeblikować – ‘wybierać resztki ziemniaków po wykopkach’ zob. szczeblować, szczemblować

szczeblować zob. szczeblikować

szczepiać – ‘uszlachetniać drzewa i krzewy owocowe lub ozdobne przez połączenie zrazu lub oczka odmiany szlachetnej z podkładką; szczepić’

szczepianie – rzecz. od szczepiać zob. szczypienie

szczepić zob. szczepiać

szczembel zob. szczeblik, szczymblik

szczemblować zob. szczeblikować

szczudło zob. pies

szczypienie zob. szczepianie

szczymblik zob. szczeblik

szefel – ‘miara objętości ziemniaków, około 2 koszyków; wykopki w dużych gospodarstwach rolnych’

szemrować – ‘podkradać’

szlam – ‘śluz na jelitach ubitych zwierząt’

szlamować – ‘oczyszczać ze śluzu i resztek pokarmu jelita z ubitych zwierząt rzeźnych’

szmelc – ‘złom, odpadki metalowe’

szmyrgiel – ‘rodzaj kamienia stosowany do ścierania rdzy’

szponga ‘pozioma belka, do której przybija się deski lub sztachety, stosowana przy zbijaniu bram, płotów itp.’

szpichrz – ‘budynek przeznaczony do składania i przechowywania zapasów żywnościowych, zwłaszcza zboża’

szpilkować – ‘szprycować, za pomocą nakłuwania, solić mięso wodnym roztworem soli; wstrzykiwać’ zob. szprycować

szpryca – ‘przyrząd do wstrzykiwania solanki’

szprycha – ‘jeden z prętów łączących piastę koła z jego obręczą u wozu’

szprycować zob. szpilkować

szpyrka – ‘tłuszcz dodawany do potraw, zwłaszcza topiona słonina ze skwarkami’ zob. okrasa

sztacheta – ‘element płotu, ogrodzenia, parkanu; wąska deska zwykle ostro zakończona u góry’

sztyftówka zob. stychtówka

sztyga ‘snopki, kupki’ zob. kopa

ściernie – ‘przyziemne części roślin uprawnych, głównie zbóż, pozostałe na polu po zżęciu’

ściernisko – ‘pole po skoszeniu zbóż, z pozostawionymi dolnymi częściami roślin’

ścinek zob. obrzynek

śklany – ‘zrobiony ze szkła, szklany’

ślamowany – ‘poddany szlamowaniu’

śmiga – ‘element budowy snopowiązałki, motowidło’

śron – ‘szron’

śruta – ‘rozdrobnione na śrutowniku ziarno zbóż i roślin strączkowych, używane na paszę treściwą dla zwierząt, śrut’

śviniarnia zob. chlew

świtać – ‘o dniu, poranku itp.’

taniecha – ‘rzecz bardzo tania; bardzo niska cena czegoś’

tatarka zob. taterka

taterka – ‘Fagopyrum tataricum, roślina pastewna z rodziny rdestowatych, gatunek gryki, której często towarzyszy jako chwast; z nasion wyrabia się kaszę i mąkę’ zob. tatarka

tawot – ‘smar’

tawotnica – ‘urządzenie do wyciskania tawotu, smaru’

tłuścić – ‘smarować, pokrywać coś tłuszczem, natłuszczać’

toboł – ‘rozszerzona górna część przełyku u ptaków ziarnojadów, np. kur – do rozmiękczania i częściowego trawienia pokarmu’ zob. tobołek, wole

tobołek zob. toboł

traktor zob. ciongnik

trawiarka zob. figaka

trocina zob. kasza

trzewik – ‘sznurowany but roboczy’

turoń – ‘kukła przypominająca koński łeb, element w pochodzie kolędników’

twaróg zob. gzik

tytka – ‘torebka z papieru przeznaczona do pakowania niedużej ilości produktów, zwłaszcza sypkich’

ubijak zob. kała

ubieraczka zob. odbieraczka

ugrabić – ‘wyrównać powierzchnię ziemi, zgarnąć siano, resztki zżętego zboża itp. za pomocą grabi’

ukisić – ‘poddać fermentacji mlekowej, kiszeniu’

ukopać – ‘kopiąc wydobyć z ziemi pewną ilość czegoś, tu ziemniaków’

uliczka zob. furtka

urżnonć – ‘uciąć za pomocą sierpu’

usieczony – ‘skoszony’

uszy – pl ‘czerwone wyrostki wiszące pod dziobem kur i kogutów’

walonki 1. ‘część mięsa wieprzowego’; 2. ‘rodzaj obuwia

warmianka – ‘maszyna do młócenia’

warsztat – ‘pomieszczenie wyposażone w urządzenia , maszyny, narzędzia do wykonywania określonych prac, najczęściej rzemieślniczych’

warzywnik – ‘miejsce w ogródku przeznaczone pod uprawę warzyw’

weko 1. ‘słoik służący do robienia przetworów, zamykany za pomocą gumy, szklanego wieka i sprężyny bądź klamry metalowej’; 2. ‘przetwory zrobione w słoikach typu wek

wialnia zob. czyszczarka

wiata – ‘lekka budowla w postaci dachu wspartego na słupach’

wietrznik – ‘wywietrznik’

wilk zob. dzik

winić – ‘fermentować, gnić’

wiśny – ‘wilgotny’

wkrentak – ‘śrubokręt’

włodarz – ‘zarządca, człowiek, który nie pracuje, a dogląda pracy innych’

włóczenie – rzecz. od włóczyć

włóczyć – ‘uprawiać rolę za pomocą brony, spulchniać i wyrównywać zaoraną ziemię, przykrywać ziemią zasiane ziarno, nawóz mineralny itp.’

wole zob. toboł

wozowy – ‘pomieszczenie na wozy konne’

wschód – ‘wschodzenie, kiełkowanie roślin’

wsiewka – ‘roślina wsiewana, zwłaszcza wiosną, w pole zajęte przez uprawę stanowiącą plon główny i zbierana zazwyczaj po jego sprzęcie’

wyciongać pole – ‘wyjaławiać glebę, to o chwastach’

wykłosić – ‘o roślinach kłosowych: wytworzyć, wykształcić kłosy’

wykłoszone – przym. od wykłosić

wykopek – ‘wykopywanie ziemniaków lub innych roślin okopowych; okres tych prac’ zob. wykopki;

wykopki zob. wykopek

wyrywka – ‘wykopki buraków, wyrywanie buraków’

wysiew – ‘wysiewanie, wysianie (nasion, nawozów)’

wyzuwać – ‘zdejmować buty’ zob. zezuć

wyżer – ‘nierówności, zadarcie na desce źle oheblowanej’

wzuwać – ‘zakładać buty’

wyndzonka – ‘mięso wędzone, wędliny poddane wędzeniu’

zadać zob. futrować

zagnanie – ‘orka wykonana w taki sposób, że skiby odkładają się do środka’ zob. skład

zagrabiarka zob. grabiarka

zaparzyć zob. oparzyć

zaprawa – ‘zakonserwowane przetwory z owoców, warzyw, mięsa’ zob. przetwory, marynata, weko

zaprawiać – ‘robić zaprawy’

zaraza – ‘choroba ziemniaków, wywołana przez pasożytniczy grzyb, objawiająca się żółtymi plamami na liściach, sinymi i nieco wgłębionymi na bulwach’

zawdziać – ‘założyć, nałożyć, ubrać’

zaziajać – ‘zmęczyć się szybkim i długim chodzeniem, bieganiem, zgonić się do utraty tchu; zadyszeć się’

zdepnienty zob. rozciapany

zdeptany zob. rozciapany

zdrewniały – ‘twardy, tu o źdźble dojrzewającego zboża’

zesolić – ‘natrzeć coś solą w celu zakonserwowania’

zezuć zob. wyzuwać

zeżreć – ‘o zwierzętach: zjeść, pożreć’

zgrabiarka zob. grabiarka

zgrabki – ‘zgrabione z pola resztki skoszonego zboża pozostałego po sprzęcie’

zgrzebło 1. zob. grzebielec; 2. ‘narzędzie służące do wygarniania popiołu i przegarniania żaru w piecu chlebowym’

ziarko – zdr. od ziarno

zielone – ‘zielone części pastewnych roślin łąkowych, pastwiskowych lub polowych (np. koniczyny, wyki), stanowiące pasze dla zwierząt gospodarskich bezpośrednio po skoszeniu’ zob. zielónka

zielsko – ‘chwasty’

zielónka zob. zielone

ziemniaczysko zob. kartoflisko

złoto czarne – ‘węgiel’

zmrok – ‘pora ściemniania się’

zsieczony – ‘zżęty, skoszony’

zupa szablowa – ‘zupa z fasolki szparagowej’

zwarzyć przez mróz – ‘spowodować obumarcie roślin, ich części pod wpływem ujemnej temperatury powietrza’ zob. zwarzyć przez śron

zwarzyć przez śron zob. zwarzyć przez mróz

źreć – ‘jeść, żreć, paść się’

źróbak – ‘młode konia’

żanna – ‘o mące: żytnia, z żyta’

żłóbek – ‘szopka bożonarodzeniowa’

żmudny – ‘zabierający dużo czasu, wymagający wiele drobiazgowego trudu i cierpliwości’

żniwiacz zob. kosiarz

żniwiarka1. ‘kobieta pracująca przy żniwach’ zob. odbieraczka; 2. ‘maszyna ścinająca zboże’

żniwiarz zob. kosiarz

żorcie – ‘pokarm przygotowany dla zwierząt (zwłaszcza dla świń)’ zob. futer

żytnisko – ‘ściernisko po ściętym życie’




 
« poprzedni artykuł   następny artykuł »
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS