Ziemia chełmińsko-dobrzyńska to nazwa stosowana w dialektologii na zespół gwarowy, obejmujący dwa regiony historyczne, gdyż wspólne jest ich podłoże językowe (kujawsko-wielkopolskie), na które nawarstwiały się nowsze wpływy mazowieckie. Nazwę tę wprowadził Kazimierz Nitsch – właściwy twórca polskiej dialektologii, a upowszechnił Stanisław Urbańczyk w swoim Zarysie dialektologii polskiej.
W naukach historycznych to określony obszar składający się z dwóch odrębnych regionów historycznych – ziemi chełmińskiej (teren początków państwowości krzyżackiej) i ziemi dobrzyńskiej, których losy w przeszłości były zróżnicowane (zob. Historia regionu). Łączyły je m.in. geneza osadnictwa (były to ziemie skolonizowane w epoce historycznej przez osadników kujawskich) i pozostawanie poza granicami państwa polskiego lub na jego obrzeżach. Historycznie obejmuje teren między Grudziądzem i Chełmnem na północy a Dobrzyniem na południu. Dawna ziemia chełmińska to obszar w łuku Wisły między jej prawym, wschodnim brzegiem a Drwęcą na południu i Osą aż do jej ujścia na północy. W historii – oprócz wąskiego ujęcia ziemi chełmińskiej, jakie tu zaprezentowano – spotykamy się także z szerszym jej pojmowaniem na skutek włączania do niej ziemi lubawskiej (w dialektologii tworzy odrębną jednostkę gwarową) i michałowskiej (część ziemi dobrzyńskiej).
|
