Lututów – tekst gwarowy nr 1

To znaczy ja śpiewałam w kapeli tylko. Mąż prowadził kapele, tu „Lututów”, „Lutowianke” tak zwanom . Mąż prowadził kapele, były skrzypce, był bęben, był bas, był trąbka. A późnij trąbki nie było, to klarnet był. To była porzonna kapela, dobra kapela była. A mąż na akordeonie grał i uczył. Śpiewaliśmy, takie przygodowe, które mój brat pisał. Ja mam tu dużo piosenek, co brat pisał.

Ludowe takie pisał. A ludowe śpiewaliśmy takie z naszych, z naszego regionu. Znam, dwie znam, które moja mama śpiewała.

Tu som , wszysko , i nuty, i piosenki. Piosenki to nie, to mam w zeszytach. Całe, pełno jez nut , które mąż prowadził. Tego to przeważnie wszysko z pamięci śpiewaliśmy, bez nut. Nawet te, co moja mama śpiewała, to ja tego nie znałam jeszcze, ty^lko brat mój, był, on był dziewietnasty rocznik, to był ode mnie dużo starszy, więc on zapamiętał i on mi to przekazał. Napisał mi te piosenki.

 

„Na tym moim polu”

 

Na tym moim polu

Stoi tam grusa,

A p^łod tum grusu^m,

P^łod tum zielunum,

Lezy podusia.

A p^łod tum grusum,

Pod tum zielunum,

Lezy podusia.

 

A na tyj podusi

Marysia spała,

Co wiecórecek

I p^łoranecek

Ład, zewnie płakała.

 

To jest to, co su^msiadka mi podała. „Gdym chodziła na pańszczyznę” to jez mojej mamy

 

Gdym ch^łodziła na pańscyzne,

^łOd dnia do dnia,

Zarobiała śtyry ceski

Do tygodnia.

Tydy łoli, tydy łoli,

Tydy łoli, dana,

Zarobiała śtyry ceski

Do tygodnia.

 

Piyrw jo jadła na śniodanie

Bo^rs z pyrkami,

A teroz jym kakałusko

Z bułeckami.

Tydy łoli, tydy łoli,

Tydy łoli, dana,

A teroz jym kakałusko

Z bułeckami.

 

Piyrw nosiła jo chustecke

Na łokruⁿzek,

Teroz nose kapelusik

z samych stuⁿzek.

Tydy łoli, tydy łoli,

Tydy łoli, dana,

Teroz nose kapelusik

z samych stuⁿzek.

 

Wołali mie na pańscyzne:

„Ch^łodźcie z nami”,

A teroz mi tytułuju^m:  

„Prose pani”.

Tydy łoli, tydy łoli,

Tydy łoli, dana,

A teroz mi tytułuju^m:

„Prose pani”.

 

Moja mama, to moja mama, to mam tylko dwie. Jednom tylko jeszcze takom: „Mój konicek tzyⁿsie sie”. Tyle co mi brat przekazał.

 

Mój kunicek tzyⁿsie sie,

Na wojynke niesie mie,

Wy, paniynki, nie smućta mi sie

Mój kunicku, nie tsu^ńś sie,

Na wojynke zaniyź mie,

Jo z wojynki zaroz powróce.

 

Ja z wojynki powróce,

To sobel, sabelke porzuce,

Downy piosⁿki z wami zanuce.

 

Na trowce posiadumy,

O wojynce godumy,

Kunikowi ^łowieska dumy.

 

Ja dawno nie śpiewałam, ja nigdy nie śpiewam, bo ja jestem chora i nie śpiewam.

Wie pani, że takich weselnych przyśpie, przyśpiewek, to nie mam. Jak było przed wojną oczepiny, to zawsze, jeszcze teraz sum. Nawet na jednym weselu był mi wstyd, bo pojechaliśmy, graliśmy na weselu, takim wiejskim, no i przyszło teraz, oczepiny były, żeby kapela zagrała i żebym zaśpiywała , a ja nidz nie znałam. Tam mi jeden facet podał takie, no, piosenke, żeby to zaśpiewać. Ja w ogóle melodii nie znałam, nidz nie znałam, żadnyj melodii. Troche mąż wiedział, bo nie wiym , czy nuty miał, nie wiem, w każdym razie mąż tam na akordeonie coś podłapał i grał, a ja tak, wiy pani, zmyślałam troche tag jag mogłam , żeby coś tam zaśpiywać , bo wstyd, żeby kapela nie umiała przyśpiewki zaśpiewać. Tak, tak, że ja. Bo po weselach nie graliśmy nigdzie. No my tylko występowaliśmy, wyjeżdżaliśmy no, do Sieradza, do Wielunia, do Warszawy, na, były przeglądy, były ludowe. Do Kazimierza. W Kazimierzu śpiewałam z wnuczkami, bo to było „ Miszcz <– Uczeń”. W Kazimierzu też dostalimy , to było trójka dzieci, wyróżnienie dostała razem, góralka, ja i jeszcze jedna, tośmy dostali wyróżnienie.

 

W piosenkach zachowane są następujące cechy gwarowe:

1)      mazurzenie: grusa ‘grusza’, lezy ‘leży’, wiecórecek ‘wieczoreczek’, p^łoranecek ‘poraneczek’, kakałusko ‘ekspresywnie o kakao’, bułeckami ‘bułeczkami’, chustecke ‘chusteczkę’, łokruⁿzek ‘okrążek’, nose ‘noszę’, stuⁿzek ‘wstążek’, pańscyzne ‘pańszczyznę’, prose ‘proszę’, kunicek ‘koniczek’, sabelke ‘szabelkę’, także nieuprawnione tu mazurzenie rz: zewnie ‘rzewnie’, tzyⁿsie się ‘trzęsie się’, tsu^ńś się ‘trząś się’,

2)      fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca: zaniyź mie ‘zanieś mię’

3)      wąska wymowa dawnego a długiego: zarobiała ‘zarabiała’, jo ‘ja’, śniodanie ‘śniadanie’, teroz ‘teraz’, zaroz ‘zaraz’, trowce ‘trawce’, godumy ‘gadamy’, downy ‘dawne’; w ostatnim wyrazie ponadto końcówka –y w B. lm. r.ż., być może dawna, a może tylko wyrównana do rzeczownika w wyrażeniu downy piosⁿki),

4)      wąska realizacja dawnego e długiego: zaniyź ‘zanieś’,

5)      wąska wymowa samogłosek nosowych (tzyⁿsie się ‘trzęsie się’ oraz łokruⁿzek ‘okrążek’, stuⁿzek ‘wstążek’, tsu^ńś się ‘trząś się’), przy czym wygłosowe –ą realizowane niekonsekwentnie: bądź asynchronicznie (tum ‘tą’, grusum ‘gruszą’, zielonum ‘zieloną’), bądź synchronicznie (grusu^m ‘gruszą’, tytułuju^m ‘tutyłują’),

6)      związane z barwą ustną samogłosek nosowych zwężenie e do y oraz o do u przed spółgłoskami nosowymi: jym ‘jem’, wojynke ‘wojenkę’, paniynki ‘panienki’, oraz kunicek ‘koniczek’,

7)      zwężenie a do u przed spółgłoską nosową: posiadumy ‘posiadamy’, godumy ‘gadamy’, dumy ‘damy’,

8)      zwężnie e przed r: piyrw ‘pierw, tj. najpierw, poprzednio’, śtyry ‘cztery’ (w wyrazie ponadto rozpodobnienie nagłosowej grupy spółgłoskowej)

9)      zwężenie e w wygłosowej grupie –ej: tyj ‘tej’,

10)  labializacja nagłosowego o: ^łod dnia ‘od dnia’, łokruⁿzek ‘okrążek’, ^łowieska ‘owiesku’, oraz o po spółgłosce tylnojęzykowej i wargowej: p^łod, p^łoranecek ‘poraneczek’, ch^łodziła ‘chodziła’, ch^łodźcie ‘chodźcie’,

11)  silna tendencja do upraszczania spółgłosek: bo^rs ‘barszcz’, stuⁿzek ‘wstążek’, piosⁿki ‘piosnki, czyli piosenki’,

12)  końcówka dawnej liczby podwójnej –ta w 2 os. lm. trybu rozkazującego: smućta sie ‘smućcie się’, ale również ogólnopolska końcówka –cie w zwrocie grzecznościowym: ch^łodźcie ‘chodźcie; tu do jednej osoby’,

13)  większa niż w polszczyźnie literackiej ruchomość końcówek cz. przeszłego, co pozwala na odnoszenie jednej końcówki do kilku czasowników: gdym ch^łodziła, (…) zarobiała,

14)  tzw. analityczność zaimkowa w sposobie wyrażania cz. przeszłego: jo jadła ‘jadłam’, nosiła jo ‘nosiłam’,

15)  w zakresie leksyki: liczne zdrobnienia: Marysia, podusia ‘o poduszce’, wiecórecek ‘wieczoreczek’, p^łoranecek ‘poraneczek’, kakałusko ‘od wyrazu kakao z przyrostkiem –uszko), bułecka ‘bułeczka’, chustecka ‘chusteczka’, łokruⁿzek ‘okrążek’, kapelusik ‘kapelusik’, kunicek ‘koniczek’, wojynka ‘wojenka’, sabelka ‘szabelka’, trowka ‘trawka’, ^łowiesek ‘owies’,

16)  typowy dla Wielkopolski leksem pyrki ‘ziemniaki’.

17)  Wyraz ceski oznaczający monetę określonej wartości dziś już jest niezrozumiały, przetrwał tylko w pieśni. Wyraz występuje także w pieśni śląskiej: „Wies co, Karlik? Jo ustąpia/ klocka ci za ceski” ze zbioru Co wieś to inna pieśń. Studia folklorystyczne, pod red. Ryszarda Górskiego i Juliana Krzyżanowskiego, Wrocław 1975, s. 65.