Dzieje wsi Choszczewo

Alina Kępińska

 

Pierwsze informacje o Choszczewie pochodzą już z początku XVI w. Na współczesnej mapie uwzględniającej województwo sieradzkie w II połowie XVI wieku wieś szlachecka Choszczowa leży w bezpośrednim sąsiedztwie dużego ówczesnego miasta powiatowego Szadku, na północ od niego. Powiat szadkowski  z centralnie położoną stolicą powstał już w XIV w., a w XVI w. obok Szadku było w nim pięć miast: Łasko (dziś Łask) i Pabianice – na południu, oraz Lutomiersko (dziś Lutomiersk), Niemysłów i Uniejów – na północy; pograniczne miasta Widawa i Szczerców w czasach I Rzeczypospolitej należały bądź do sąsiedniego powiatu sieradzkiego, bądź szadkowskiego. W województwie sieradzkim zawsze był to powiat bardzo rozległy, a u schyłku osiemnastego wieku „jego granice wyznaczały rzeki Warta, Widawka i Ner. Zaczynał się u ujścia Neru na północ od Uniejowa, a kończył na linii Widawa-Zelów. Na jego terenie było 39 parafii, niewielkie dobra królewskie i rozległe włości kościelne”. (Nejman 2009: 35).

W słowniku Nazwy miejscowe Polski czytamy: „Choszczewo, wś, sier., gm. Szadek, 5 km na płn.-zach. od Szadka: Chosczowa 1511 ŹDz XIII 191; Choszczewa lub Choszczewo i Choszczewy 1880 SG I 636; Choszczewo, -wa, choszczewski 1972 UN 50, 45” (Rymut (red.) 1997: 72; rozwiązanie skrótów na końcu artykułu). Nazwa własna Choszczewo jest nazwą dzierżawczą, a postać tworzącego ją przyrostka zmieniała się w historii – pierwotnie był to rzeczownik rodzaju żeńskiego Choszczowa, wskazujący, że elipsie uległ rzeczownik wieś lub osada. Pod koniec XIX w. pojawia się nazwa w obecnej postaci, czyli w rodzaju nijakim i z przyrostkiem –ewo po spółgłosce miękkiej bądź stwardniałej, typowym dla terenów Polski północnej.

Przed II wojną światową we wsi był dwór, po którym obecnie nie ma śladu. W okresie PRL była tu szkoła podstawowa, a jej budynek wykorzystuje obecnie wiejska społeczność.

 

Wieś Choszczewo zawsze była związana z Szadkiem, w którym znajdował się kościół parafialny. Szadek to stare miasto. Pierwotna osada targowa była tu „założona na przełomie X i XI w.” (dane za prospektem Powiat zduńskowolski, s. 7). Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi natomiast „z 1295 r., kiedy to król Władysław Łokietek nadaje rycerzowi Wilczkowi dwa łany ziemi „apud civitatem nostram Schadek” (pod miastem naszym Szadkiem)” (Ruszkowski 2000: 202). Największy rozkwit miasto przeżyło w XV i XVI w. – było już wówczas ośrodkiem produkcji sukna. Potem popadło w stagnację w wyniku wojen i najazdów, a pod koniec XVIII wieku liczyło tylko 614 mieszkańców. Największym miastem w powiecie szadkowskim był u schyłku wieku XVIII Łask, mający 1088 mieszkańców, „potem kolejno Lutomiersk 748 (…), Pabianice 542, Uniejów 489, Zduńska Wola nie była jeszcze miastem, miała tylko 208 mieszkańców”. (Nejman 2009: 39). Prawa miejskie Szadek utracił w 1870 r., a odzyskał je w roku 1919. W okresie międzywojennym rozwinął się przemysł młynarski, handel i drobne rzemiosło, stworzono połączenie kolejowe na trasie Śląsk – porty. W czasie II wojny światowej utworzono tu getto na ok. 400 osób. W sierpniu 1942 r. wszyscy jego mieszkańcy zostali wywiezieni do Chełmna nad Nerem i zamordowani.

 

Najcenniejszym zabytkiem w Szadku jest gotycki kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jakuba Apostoła, „zbudowany w latach 1333-1335 (konsekrowany w 1335 r. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława), restaurowany i przebudowany w XV w., a następnie w latach 1551, 1738, 1802 i 1868 (po pożarach), 1923-1924 i 1969-1971” (krótki prospekt Przewodnik historyczny, rozprowadzany w kościele p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jakuba Apostoła w Szadku, s. 1). Jest to najcenniejszy zabytek sztuki gotyckiej na ziemi sieradzkiej. Jednym z najpiękniejszych elementów jego wystroju jest zachowana we fragmentach, na filarach środkowych i ścianie południowej, późno-gotycka polichromia ścienna z około 1451 r., dzieło Jana z Wrocławia. W kościele znajduje się też zespół pięciu bardzo cennych, manierystycznych, bogato rzeźbionych ołtarzy typu gdańskiego z początku XVII w., a także ambona późnorenesansowa z pierwszej połowy XVII w. „Dużą wartość artystyczną ma znajdująca się w ołtarzu bocznym po lewej stronie w nasadzie rzeźba gotycka – Pieta z pierwszej połowy XV w.” (Przewodnik historyczny, s. 3)

Cytowana literatura:

Tadeusz Marszał, 1995, Szadek. Monografia miasta, Szadek.

Elżbieta Nejman, 2009, Powiat szadkowski w dawnej statystyce, „Na sieradzkich szlakach”, XXIV,  nr 2, s. 35-39

Powiat wielu możliwości, film na płycie DVD, wydany przez Starostwo Powiatowe w Zduńskiej Woli.

Powiat zduńskowolski, prospekt wydany przez Wydawnictwo Becker przy współpracy ze Starostwem Powiatowym w Zduńskiej Woli.

Przewodnik historyczny rozprowadzany w kościele p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jakuba Apostoła w Szadku.

Andrzej Ruszkowski, 2000, Sieradz i okolice. Przewodnik turystyczny, Sieradz.

Henryk Rutkowski (red.), 1998, Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, oprac. Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa, cz. 1. Mapy, plany, cz. 2. Komentarz, indeksy.

Kazimierz Rymut (red.), 1997, Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, t. 2. C – D, Kraków.

Rozwiązanie skrótów z powyższego dzieła:

ŹDz – Źródła dziejowe. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym: XII-XIII: Polska XVI wieku… I-II. Wielkopolska. Wyd. A. Pawiński, Warszawa 1883,

SG – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego. I-XV. Warszawa 1880-1902,

UN – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. Pod red. W. Taszyckiego. 1-197, 1963-1972.