Opis dialektów polskich | Dialekt mazowiecki | Kurpie | Słowniki gwarowe

Słowniki gwarowe

Halina Karaś

Słowniki gwary kurpiowskiej

Gwara kurpiowska nie doczekała się wielu opracowań leksykograficznych. W przygotowaniu pozostaje słownik o układzie tematycznym projektowany przez Barbarę Falińską. Jedyny opublikowany słownik współczesny to dziełko Stanisława Ceberka. W kartotece Słownika gwar polskich PAN znajdują się dwa słowniki rękopiśmienne dotyczące Kurpiów: ze wski Janki Młode ostrołęckie (14 000 kartek) i z Kadzidła ostrołęckiego (ponad 4 000 kartek) (za: Woźniak 2000: 33).

Stanisław Ceberek, Słownik gwary kurpiowskiej

Słownik gwary kurpiowskiej Stanisława Ceberka (wyd. II uzup., Ostrołęka 2003) to typowe dziełko amatorskie.

Słowniczek zawiera ok. 900 wyrazów (zgodnie z deklaracją autora we wstępie). Część słownikowa znajduje się na s. 5-25, natomiast dalej zamieszczono różne gadki kurpiowskie opracowane przez autora, np. Jek Marysi zginon łołowek w śkole.

Struktura artykułu hasłowego jest najprostsza: wyraz i jego znaczenie, najczęściej w postaci definicji synonimicznej (odpowiednika ogólnopolskiego), por. np.

fatny – ostry

gitki – łaskotki

jeskroc – zezowaty

tuk – tłuszcz

wary – dreszcze.

Brak odpowiedniego przygotowania sprawia, że opis w słowniku (na tle innych tego typu słowniczków amatorskich) jest wyjątkowo niekonsekwentny i niepójny. Przykładowo – czasowniki w główce hasła występują w różnych możliwych formach, np.

1. os. lp. czasu teraźniejszego:

boca - pamiętam

3. os. lp. czasu teraźniejszego:

breweruje – rozwala, psoci

bąbluje – hula, bawi się

ciećwierzy sia – ociężale bierze się do roboty

ciupo – tętni

dudle – grzebie

dulczy – uważnie patrzy

3. os. l. p. czasu przeszłego:

cołbnon – trącił

dybziuł – pragnął, koniecznie chciał

ciepoł sia – brał się, poczynał, próbuje

cancnioł – wiądł, marniał

bezokolicznik (chyba najrzadziej):

ceckać – pieścić

chłambać – łapczywie pić

dekować – kłaść dach .

Często definicje nie odpowiadają pod względem gramatycznym wyrazowi hasłowemu lub niepotrzebnie „rozbija się” je na dwa hasła, np.

krozuje – układanie włosów w loki,

zuchelek – kęs, kawałek

zuchelek – mały kawałek chleba.

Mimo zasadniczo dyferencyjnego charakteru słownika znalazło się w nim sporo wyrazów tożsamych z ogólnopolskimi, a różniących się jedynie sytemowymi cechami fonetycznymi, np. asynchroniczną wymową spółgłosek wargowych miękkich czy ścieśnieniami samogłosek, np.

Zielijo – Wigilia

trzeziki – trzewiki, obuwie damskie

zioje – zipie, dycha (ziaje – HK)

zziojany – zmęczony (zziajany – HK)

Zwraca też uwagę niewłaściwy opis wyrazów z nagłosowym a-, gdzie autor widzi labializację (nigdy jej tam nie było, nie ma jej też teraz) , stąd takie zapisy:

łajnioł – anioł

łakurot – prawidłowo

Łantek – Antek.

Mimo wielu niedociągnięć jest to jednak pierwszy obszerny zbiór słownictwa kurpiowskiego, warto byłoby więc w kolejnym wydaniu wyeliminować oczywiste błędy i poprawić nieco opis.

Literatura cytowana:

Opracowania:

Halina Karaś, 2011, Polska leksykografia gwarowa, Warszawa.

Kazimierz Woźniak, 2000, Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, [w:] Słowiańskie słowniki gwarowe, pod redakcją Hanny Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17-51.

Słowniki:

Stanisław Ceberek, 2003, Słownik gwary kurpiowskiej, wyd. II uzup., Ostrołęka.

Start

Wprowadzenie

Podstawy dialektologii

Opis dialektów polskich