Opis dialektów polskich | Dialekt wielkopolski | Wielkopolska środkowa | Słowniczek

Justyna Kobus

 

Słownik niektórych słów używanych przez mieszkańców wsi Łowęcin

 
wybór na podstawie (Jakubowska 2004)


 
 
arfa – ‘pręty rozpięte na ramie używane do zsypywania ziemniaków z wozu do okna piwnicy’
bark– ‘rodzaj drewnianego drążka zaopatrzonego w żelazne kółka lub haki, służący do łączenia narzędzi lub maszyny rolniczej z koniem’
barłóg– ‘potargana słoma z młócenia’ zob. krzyżok, lus
blacha– ‘część robocza motyki do usuwania chwastów’ zob. blaszka
blaszanny– przym. od blacha ‘wykonany z blachy’
blaszka – ‘część robocza motyki do usuwania chwastów’ zob. blacha
bobik‘roślina z rodziny bobowatych siana na poplon’
bojewica / bojowica – ‘miejsce w stodole, na którym młóciło się zboże’ zob. klepisko
bok– ‘boczna deska wozu, którym wozi się gnój/obornik’ zob. nadkładka
brona / bróna – ‘narzędzie rolnicze o różnorodnej budowie, konne lub ciągnikowe, przeznaczone do płytkiej uprawy roli, głównie grabienia i rozbijania grud na zaoranym polu uprawnym, również do plewienia pola’ zob. cienżka bróna / cinżka bróna, leka brona
bronka / brónka – ‘brona używana do grabienia pola z rosnącymi uprawami oraz do uprawy na ziemiach piaszczystych’ zob. brónki posiewne, leka brónka
brónka posiewna – ‘brona używana do grabienia pola po siewie’ zob. bronka / brónka, leka brónka
 
 
brónować – ‘ciągać brony po polu uprawnym’ zob. urównywać zimie, włóczyć
bruzda– ‘wgłębienie między radlinami’
bryłka– ‘bryła ziemi na zaoranym polu’ zob. darna, grupa 
buraczanny – przym. od burak
burak / burok – ‘okopowa roślina uprawna’
cecha – ‘proste narzędzie do wyznaczania równych rzędów pod zasiew, np. warzyw’ zob. marker
cep – ‘drewniane narzędzie do ręcznego młócenia zboża’ zob. cepa
cepa – ‘drewniane narzędzie do ręcznego młócenia zboża’ zob. cep
chlew – ‘pomieszczenie dla świń’ zob. świniarnia
chrytu ... chrytu ...– ‘określenie na byle jak wykonana pracę’ zob. partacka robota, patyracko robota, spaprana robota
cienżka bróna / cinżka bróna – ‘brona używana do wykonania orki głębokiej oraz do uprawy ziem zwartych, gliniastych itp.’ zob. brona / bróna, leka brona
ciongnik – ‘pojazd mechaniczny o dużej sile pociągowej napędzany silnikiem spalinowym, przystosowany do ciągnięcia lub pchania pojazdów i urządzeń bez własnego napędu, także do napędzania niektórych maszyn’ zob. traktor
ciońć– ‘o trawie: ścinać, kosić’ zob. kosić
cukrówka – ‘burak cukrowy’
członek / człónek / czółek/ czszónek / trzonek / trzónek– ‘część narzędzia służąca do trzymania go w dłoni’ zob. ronczka / nczka, uchwyt
czop– ‘zatyczka’
czteroskibowy pług / cztyryskibowy pług – ‘pług o czterech skibach’zob. czteryskibowiec
czteryskibowiec – ‘pług o czterech skibach’zob. czteroskibowy pług / cztyryskibowy pług
czteryzembowy– ‘o czterech zębach, np. widły’
czyszczarka – ‘maszyna do czyszczenia ziarna z plew’
darna– ‘bryła ziemi na zaoranym polu’ zob. bryłka, grupa
drabiniasty wóz– ‘czterokołowy, drewniany pojazd o bokach przypominających drabinę, ciągnięty przez konie, służący do przewożenia zboża’ zob. grabiasty wóz
drewnianny – przym. od drewno ‘zrobiony z drewna’  
druga trawa– ‘drugi pokos trawy wykonywany zwykle we wrześniu’ zob. potraw
dryl / bryl –‘maszyna rolnicza do wysiewania nasion i nawozów mineralnych’ zob. siewnik
dwuskibowiec – ‘pług o dwóch skibach’ zob. dwuskibowy pług
dwuskibowy pług – ‘pług o dwóch skibach’ zob. dwuskibowiec
dwuzembowy– ‘o dwóch zębach’
dziabka– ‘ręczne narzędzie zaopatrzone w trzy lub cztery zęby albo ostrze w kształcie prostokąta, służące głównie do wykopywania ziemniaków, usuwania chwastów lub spulchniania ziemi’ zob. haczka, motyka
dżuzgawka – ‘truskawka’
figaka – ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. gazdowa maszyna, gonicha, gwiaździsta maszyna, kopaczka
gable –‘widły z zębami zakończonymi kulkami, służą do nakładania roślin okopowych’ zob. grymasy
garstka trawe trzea na pokos kosić a zboże trzeba na garstki do wionzania ...
gazdowa maszyna– ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gonicha, gwiaździsta maszyna, kopaczka   
gazdowa maszyna– ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gonicha, gwiaździsta maszyna, kopaczka
głorzki łubin – ‘roślina pastewna siana na poplon’ zob. łubin, słodki łubin
głómbosz– ‘maszyna rolnicza do spulchniania ziemi’
głymbiaty– ‘o ziemniaku: twardawy, przypominający głąb kapuściany’
gnojowica – ‘płynny nawóz zwierzęcy’ zob. gnojówka, jałcha
gnojownik– ‘miejsce za oborą przeznaczone do składowania obornika’ gnojówka – ‘płynny nawóz zwierzęcy’zob. gnojowica, jałcha
gnój – ‘nawóz naturalny otrzymywany ze ściółki zmieszanej z odchodami zwierząt gospodarskimi’ zob. mierzwa, nawóz, obornik
gonicha1. ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gazdowa maszyna, gwiaździsta maszyna, kopaczka; 2. ‘o kobiecie lekko się prowadzącej’
grabiarka – ‘maszyna konna lub ciągnikowa do zagrabiania siana, ewentualnie zboża lub słomy’
grabiasty wóz – ‘czterokołowy, drewniany pojazd o bokach przypominających drabinę, ciągnięty przez konie, służący do przewożenia zboża’ zob. drabiniasty wóz
grabie1. ‘ręczne drewniane narzędzie rolnicze w postaci grzebienia osadzonego na drążku, służące do zgarniania siana, zboża, słomy’; 2. ‘przyrząd do przerzucania siana’; 3. ‘element budowy snopowiązałki, motowidło’ zob. motowidło, śmiga, śmiagła
grupa– ‘bryła ziemi na zaoranym polu’ zob. bryłka, darna
grymasy–‘widły z zębami zakończonymi kulkami, służą do nakładania roślin okopowych’ zob. gable
grzondziel– ‘część jednoskibowego pługa konnego, do którego przymocowany jest korpus pługa oraz regulator głębokości i szerokości skiby
gwiazdowa maszyna– ‘maszyna, do przewracania i zagrabiania siana’ gwiaździsta maszyna– ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gazdowa maszyna, gonicha, kopaczka
haczka– ‘ręczne narzędzie zaopatrzone w trzy lub cztery zęby albo ostrze w kształcie prostokąta, służące głównie do wykopywania ziemniaków, usuwania chwastów lub spulchniania ziemi’ zob. dziabka, motyka
hak / hok‘ręczne narzędzie do ściągania obornika z wozu, zbudowane z drewnianego trzonka i części metalowej zwykle o dwóch lub czterech wygiętych ku dołowi zębach’
hałda – ‘stos, sterta’ zob. kupa
hejt– ‘komenda, żeby koń szedł w prawo’ zob. łojć, wojć
hela– ‘skrzynia wozu do transportu obornika, także cały wóz’
hodrych – ‘roślina o bladożółtych kwiatach, pospolity chwast rosnący w zbożach i na ugorach’ zob. łapucha
iglica–‘część snopowiązałki, która wyrzuca związany snopek’
jałcha– ‘płynny nawóz zwierzęcy’ zob. gnojowica, gnojówka
jare zboże –‘zboże siane na wiosnę’ jedynskibowy / jednoskibowy–‘pług z jedna skibą’
jynczmień– ‘jeden z podstawowych gatunków zboża, którego kłosy odznaczają się długimi ośćmi’
kalónka– ‘szczytowa część kopca ziemniaków, w której niekiedy umieszcza sie wywietrzniki’
kamieniałe – ‘o polu, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniaste, kamieniste, kamiónka, zakamieniałe
kamieniaste – ‘o polu, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniałe, kamieniste, kamiónka, zakamieniałe
kamieniste – ‘o polu, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniałe, kamieniaste, kamiónka, zakamieniałe
kaminne / kamiyenne – przym. Od kamień ‘zrobiony z kamienia’
kamiónka1. ‘pole, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniałe, kamieniaste, kamieniste, zakamieniałe
kamyszek– zdr. kamień
kana – ‘pojemnik na mleko odstawiane do mleczarni, zwykle o pojemności 10–20 l’
kanka– zdr. kana
karczowanie – ‘oczyszczanie terenu z pozostałości po ściętych drzewach’ zob. rudowanie
karmnik – ‘koryto dla świń’
kartoflisko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. pyrczysko, ziemniaczysko
kiełeczek – spieszcz. kiełek
kiełek – ‘część zarodka w nasieniu zawierająca pąk i zawiązek korzenia’
kierat – ‘urządzenie złożone z zespołu przekładni kół zębatych i wał przegubowy wykorzystujące do napędu maszyn pracę zwierząt pociągowych’ zob. manyż
kiszónka – ‘karma dla zwierząt domowych ze sfermentowanych roślin lub ich części’ zob. sianokiszónka
kiść – ‘kłos prosa, owsa, rzepaku; wiecha’
klepać – ‘kuć, spłaszczać metale za pomocą młotka’
klepisko – ‘miejsce w stodole, na którym młóciło się zboże’ zob. bojewica / bojowica
klin 1. ‘zwykle kawałek drewna używany do rozszczepiania twardych materiałów, służący do łączenia przedmiotów itp.’; 2. ‘długi, wąski kawałek pola’; 3. ‘rowek’
klofta 1. ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klops, kromka, odpad, szczapa; 2. ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. kruciok, obrzynek, szczapa, wałek
klops – ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klofta, kromka, odpad, szczapa
kluba – ‘część kieratu, element łączący wały transmisyjne’
kłos – ‘ta część rośliny, w której jest ziarno’ zob. kłosie, kóska
kłosie 1. ‘górna część snopka’ zob. kłóski, kóska; 2. ‘ta część rośliny, w której jest ziarno’ zob. kóska
kłóski – ‘górna część snopka’ zob. kłosie
knówie – ‘dolna część snopka’ zob. ścierń / cirń
kolcówka – ‘dawna maszyna do młócenia zboża’
kombajn / kombajn 1. ‘maszyna rolnicza, która ścina, młóci i rozdziela zboże na ziarno, plewy i słomę’; 2. ‘maszyna do zbioru roślin okopowych (zwłaszcza ziemniaków), która wyciąga je z ziemi i oczyszcza’
kompost / kompas – ‘nawóz organiczny uzyskiwany z przefermentowanych roślin i ich części’
konwie – ‘metalowe naczynia służące do noszenia i przechowywania płynów’
kopa – ‘ustawiane w polu snopki’ zob. mendel / myndel
kopaczka – ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gazdowa maszyna, gonicha, gwiaździsta maszyna
kopanka – ‘metalowe naczynie służące do siewu ręcznego’ zob. opołka
kopcowanie – ‘usypywanie kopca, okrywanie ziemią i słomą zbiorów roślin okopowych’
kopiec – ‘dół do przechowywania okopowych, zwłaszcza kartofli, zabezpieczony przed zimnem w taki sam sposób’ zob. mogiła
korbol – ‘dynia’
korpus – ‘główna część pługa, radła, kieratu; zawieszenie’ zob. rama
kosa 1. ‘ręczne narzędzie rolnicze do ścinania zboża i trawy, składające się z długiego, lekko zakrzywionego ostrza, osadzonego na drzewcu’; 2. ‘element tnący maszyn do koszenia zboża lub trawy’
kosiarka 1.‘dawna maszyna do żniw’ zob. śmigówka, żniwiarka; 2. ‘maszyna do koszenia trawy’ zob. trawiarka
kosiarz – ‘człowiek, który kosi zboże, trawę, itp. za pomocą kosy’ zob. żniwiarz
kosić– ‘ścinać zboże, trawę itp. za pomocą sierpa, kosy lub maszyny rolniczej’ zob. ciońć, siec
kosisko– ‘drewniana część kosy, służąca do trzymania; trzonek’ zob. członek / człónek / czółek/ czszónek / trzonek / trzónek
koszczka / kosztka– ‘skrzyp polny, tu: chwast zbożowy’
koszyk – ‘rodzaj naczynia, różnego kształtu i wielkości, wykonanego głównie z wikliny, używanego do noszenia, przechowywania, mierzenia czegoś’ zob. kószka
kóń – ‘koń’
kóska 1. ‘górna część snopka’ zob. kłosie, kłóski; 2. ‘ta część rośliny, w której jest ziarno’ zob. kłos, kłosie
kószka – ‘koszyk do ziemniaków’ zob. koszyk
kromka – ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klofta, klops, odpad, szczapa
kruciok – ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. klofta, obrzynek, szczapa, wałek
krymer – ‘narzędzie rolnicze konne lub ciągnikowe służące do spulchniania gleby oraz do niszczenia chwastów’ zob. kultywator
krzemynny – przym od krzemień ‘zrobiony z krzemienia’
krzyżok – ‘potargana słoma z młócenia’ zob. barłóg, lus
ksobie– ‘komenda wydawana koniom, żeby skręciły w lewo’
kucówka – ‘maszyna do wygładzania desek, heblarka’
kultywator – ‘narzędzie rolnicze konne lub ciągnikowe służące do spulchniania gleby oraz do niszczenia chwastów’ zob. krymer
kupa – ‘stos, sterta’ zob. hałda
kupka 1. ‘mała porcja obornika rozrzucana na polu uprawnym’; 2. ‘wiązka ściętego zboża’; 3. ‘zgrabiona porcja siana’
kupkować – ‘zgrabiać siano w kupki’
latosi – ‘tegoroczny’
lebioda – ‘komosa białą, tu: chwast zbożowy’
leka brona– ‘lekka brona, przeważnie żelazna, używana do bronowania zwykle po zasiewie’ zob. brona / bróna, cienżka bróna / cinżka bróna
leka brónka – ‘lekka brona, przeważnie żelazna, używana do bronowania zwykle po zasiewie’ zob. bronka / brónkabrónka posiewna, leka brónka
lemiesz / lemiesz – ‘w pługach i maszynach ziemnych: przytwierdzone do odkładnicy ostrze krojące ziemię’
lus – ‘tu: potargana słoma z młócenia’ zob. barłóg, krzyżok
lycki – ‘część uprzęży, sznur lub rzemień przywiązany z obu stron do uzdy i służący do kierowania koniem w zaprzęgu; cugle, wodze’ zob. lyjce
lyjce – ‘część uprzęży, sznur lub rzemień przywiązany z obu stron do uzdy i służący do kierowania koniem w zaprzęgu; cugle, wodze’ zob. lycki
łapucha – ‘roślina o bladożółtych kwiatach, pospolity chwast rosnący w zbożach i na ugorach’ zob. hodrych
łenta / łynta – ‘sucha nadziemna część krzaka ziemniaka’ zob. łeńcina
łeńcina – ‘sucha nadziemna część krzaka ziemniaka’ zob. łenta / łynta
łojć ‘komenda wydawana koniom, żeby skręciły w prawo’ zob. hejt , wojć
łonka / łónka– ‘teren gęsto porośnięty roślinami zielnymi, głównie trawami, używanymi na paszę’
łubin – ‘roślina pastewna siana na poplon’ zob. głorzki łubin, słodki łubin 
mag dziki– ‘pospolity chwast zbożowy kwitnący na czerwono’
majok – ‘duże, stare drzewo’
manyż – ‘urządzenie złożone z zespołu przekładni kół zębatych i wał przegubowy wykorzystujące do napędu maszyn pracę zwierząt pociągowych’ zob. kierat
marjónka – ‘majeranek’
marker – ‘proste narzędzie do wyznaczania równych rzędów pod zasiew, np. warzyw’ zob. cecha
mecka – ‘metalowe naczynie do odmierzania paszy’
mendel / myndel ‘kilkanaście (piętnaście, czasem dwanaście lub dziesięć) snopów zboża, ustawionych razem na polu’ zob. kopa
miałko – ‘płytko’
miedza – ‘wąski pas niezaoranej ziemi, rozgraniczający pola uprawne’
mierzwa – ‘nawóz naturalny otrzymywany ze ściółki zmieszanej z odchodami zwierząt gospodarskimi’ zob. gnój, nawóz, obornik
mieszalnik – ‘urządzenie do mieszania paszy’
mietlarz – ‘człowiek wyrabiający miotły’
mietlonka – ‘brzozowa miotła’ zob. miotła
miotła 1. ‘tu: pęk związanych rózeg, piór, służący do czyszczenia powierzchni, zamiatania’ zob. mietlonka, 2. ‘chwast zbożowy, rodzaj wysokiej trawy’
młocarnia – ‘maszyna do młócenia zboża’
młynek – ‘urządzenie do czyszczenia ziarna z plew’ zob. wialnia, wiejnik
modrak – ‘popularny chwast zbożowy, kwitnący na niebiesko, chaber’
mogiła – ‘dół do przechowywania okopowych, zwłaszcza kartofli, zabezpieczony przed zimnem w taki sam sposób’ zob. kopiec
monczyty– ‘o ziemniaku: zawierający dużo skrobi, mączysty’
motor – ‘silnik’
motowidła – ‘element budowy snopowiązałki’ zob. grabie, śmiga, śmigła
motyka – ‘ręczne narzędzie zaopatrzone w trzy lub cztery zęby albo ostrze w kształcie prostokąta, służące głównie do wykopywania ziemniaków, usuwania chwastów lub spulchniania ziemi’ zob. dziabka, haczka
murzonka – ‘czarne ziarno pojawiające się niekiedy w kłosie; sporysz’ zob. murzynek, murzynica
murzynek – ‘czarne ziarno pojawiające się niekiedy w kłosie; sporysz’ zob. murzonka, murzynica
murzynica – ‘czarne ziarno pojawiające się niekiedy w kłosie; sporysz’ zob. murzonka, murzynek
na szage – ‘na ukos, na skróty’
na wirzchu – ‘miejsce, w którym był koń idący z lewej strony podczas orania’
nadkładka – ‘boczna deska wozu, którym wozi się gnój/obornik’ zob. bok
narządzać – ‘naprawiać’
narznońć sie – ‘dużo czegoś naciąć, narżnąć, nasiekać’
nasienie – ‘ziarno’
nawóz1. ‘nawóz naturalny otrzymywany ze ściółki zmieszanej z odchodami zwierząt gospodarskimi’ zob. gnój, mierzwa, obornik; 2. ‘substancja zawierająca składniki pokarmowe niezbędne do rozwoju roślin, dostarczana roślinom uprawnym najczęściej do gleby’
obora – ‘pomieszczenie, w którym przebywają krowy’
obornik – ‘nawóz naturalny otrzymywany ze ściółki zmieszanej z odchodami zwierząt gospodarskimi’ zob. gnój, mierzwa, nawóz
obryncz – ‘żelazna zewnętrzna osłona koła drewnianego’
obrzóndek – ‘codzienne prace w gospodarstwie, szczególnie związane z hodowlą zwierząt’ zob. oprzynd
obrzynek – ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. klofta, kruciok, szczapa, wałek
obsiekać / obszykać – ‘kosić zewnętrzny pas zboża; okosić’
obsypnik / osypnik 1. ‘narzędzie służące do obsypywania ziemniaków na wiosnę’ zob. radło; 2. ‘narzędzie służące do usuwania chwastów’
odkładnia – ‘część pługa służąca do odwracania i odkładania skib pociętych przez lemiesz’ zob. odkładnica
odkładnica – ‘część pługa służąca do odwracania i odkładania skib pociętych przez lemiesz’ zob. odkładnia
odpad – ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klofta, klops, kromka, szczapa
odpaść – ‘dać jeść zwierzętom, nakarmić’
oho!– ‘komenda wydawana koniom, żeby zwolniły’ zob. wolno … wolno!
opołka – ‘metalowe naczynie służące do siewu ręcznego’ zob. kopanka
oprysk – ‘opryskiwanie roślin rozpylona substancja owadobójczą’
opryskiwacz – ‘narzędzie do usuwania chwastów działające na zasadzie rozpylania środka chemicznego’ zob. opylacz / opyłacz
oprzynd – ‘codzienne prace w gospodarstwie, szczególnie związane z hodowlą zwierząt’ zob. obrzóndek
opylacz / opyłacz – ‘narzędzie do usuwania chwastów działające na zasadzie rozpylania środka chemicznego’ zob. opryskiwacz
orać na ociep – ‘orać od brzegów’
ość – ‘długa, kłująca część kłosa’
owies / łowies
ozimy – ‘siany jesienią’
papiórowy – ‘papierowy’
parnik – ‘urządzenie do parowania (gotowania na parze) ziemniaków lub innych pasz dla zwierząt’
parówa – ‘prosta maszyna do młócenia zboża’ zob. parówa
parówka – ‘prosta maszyna do młócenia zboża’ zob. parówka
partacka robota – ‘źle, niedbale wykonana praca’ zob. chrytu ... chrytu ..., patyracko robota, spaprana robota
patyracko robota – ‘źle, niedbale wykonana praca’ zob. chrytu ... chrytu ..., partacka robota, spaprana robota
pieła – ‘piła’
piełka – zdr. pieła
pilarka – ‘piła spalinowa’
pinek / pińek– zdr. pień
pińćskibowy pług – ‘pług o pięciu skibach’
płoz / płóz – ‘element pługa wchodzący w ziemię i odkładający ziemię’ zob. płoza
płoza – ‘element pługa wchodzący w ziemię i odkładający ziemię’ zob. płoz / płóz
pług– ‘służące do orania narzędzie rolnicze, konne lub ciągnikowe, którego zasadniczą część stanowi korpus płużny składający się ze stalowego lemiesza, podcinającego skiby ziemi, i z odkładnicy, odwracającej i kruszącej te skiby’
podwiónsło – ‘rodzaj powrozu, sznura, skręconego ze słomy’ zob. powrónsło, powrzónsło
pokos 1. ‘koszenie trawy, sianokosy’; 2. ‘pas skoszonej trawy lub zboża, układający się na łące lub polu za kosiarzem lub za maszyną koszącą’
pole ‘obszar ziemi przeznaczony pod uprawę, nadający się do uprawy; ziemia uprawna’
poplón ‘rośliny uprawiane w polu w okresie między sprzętem a siewem dwóch roślin uprawianych na tym samym polu jako plony główne’
poprzecznik – ‘nie zaorany odcinek pola, przeznaczony do zawracania podczas prac polowych lub zostawiania maszyn, np. pługów, przyczep itp.’ zob. przecz / przycz
potraw– ‘drugi pokos trawy wykonywany zwykle we wrześniu’ zob. druga trawa
powrozek – zdr. powróz
powrónsło – ‘rodzaj powrozu, sznura, skręconego ze słomy’ zob. podwiónsło, powrzónsło
powrzónsło – ‘rodzaj powrozu, sznura, skręconego ze słomy’ zob. podwiónsło, powrónsło
pr! ‘komenda wydawana koniom, żeby zatrzymały się’
presa – ‘maszyna rolnicza do prasowania słomy w kostki itp.’
pryzma – ‘stos obornika, ziemniaków, kamieni itp. składowany na polu uprawnym, ewentualnie w obejściu lub poza nim’
przecz / przycz – ‘nie zaorany odcinek pola, przeznaczony do zawracania podczas prac polowych lub zostawiania maszyn, np. pługów, przyczep itp.’ zob. poprzecznik
przepondnice – ‘duchy nawiedzające w południe odpoczywających w polu’
przetrzonsaczograbiarka – ‘maszyna rolnicza do przetrząsania na łące świeżo skoszonej trawy lub siana dla przyspieszenia ich wysychania’
pszenica / pszynica – ‘jeden z podstawowych gatunków zboża, zwykle o bezościstych kłosach’
pszyniczysko – ‘pole, na którym rosła pszenica’
pyrczysko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. kartoflisko, ziemniaczysko
pyrczysko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. kartoflisko, ziemniaczysko
pyrka – ‘roślina z rodziny psiankowatych, pochodząca z Ameryki Płd., uprawiana powszechnie na całym świecie dla bulw korzeniowych – jadalnych, pastewnych i przemysłowych; bulwa tej rośliny’ zob. ziemniak / ziemniok / zimniak / zimniok
pyrzówa – ‘pole obrośnięte perzem’
radlina – ‘rząd, w którym rosną ziemniaki’ zob. radlónka, rajka
radlónka– ‘rząd, w którym rosną ziemniaki’ zob. radlina, rajka
radło – ‘urządzenie służące do robienia bruzd przy uprawie roślin okopowych i do ich obsypywania’ zob. obsypnik / osypnik
rajka – ‘rząd, w którym rosną ziemniaki’ zob. radlina, radlónka
rama – ‘główna część pługa, radła, kieratu; zawieszenie’ zob. korpus
ronczka / nczka – ‘część narzędzia służąca do trzymania go w dłoni’ zob. członek / człónek / czółek/ czszónek / trzonek / trzónek, uchwyt
rorzucać – ‘rozrzucać’
rorzutnik – ‘maszyna rolnicza do rozrzucania obornika’
roztrzonsarka – ‘maszyna do przetrząsania, przewracania siana w celu przyspieszenia wysychania’
róg – ‘ostro zakończony element metalowej części prostych narzędzi; ząb’zob. zomb
rudowanie – ‘oczyszczanie terenu z pozostałości po ściętych drzewach’ zob. karczowanie
rumian – ‘biało kwitnąca roślina z rodziny astrowatych; tu: chwast zbożowy’ zob. rumianek
rumianek – ‘biało kwitnąca roślina z rodziny astrowatych; tu: chwast zbożowy’ zob. rumian
rzysko – ‘pole po skoszeniu rosnących na nim roślin, głównie zbóż, z pozostawionymi dolnymi częściami roślin’ zob. ściernisko
sadzyniak – ‘ziemniak przeznaczony do sadzenia’
samosiwka – ‘samowysiewające się zboże’
schorzonera – ‘warzywo o korzeniu i smaku przypominającym rzepę’
siano – ‘skoszone i wysuszone rośliny łąkowe i pastwiskowe, a także uprawne rośliny motylkowe i mieszanki pastewne, stanowiące wysokowartościową paszę objętościową’
sianokiszónka – ‘karma dla zwierząt domowych ze sfermentowanych roślin lub ich części’ zob. kiszónka
sianokosy – ‘okres koszenia traw’
siec – ‘kosić’ zob. kosić
sieczka – ‘drobno pocięte słoma, siano itp., służące jako pasza’
sieczkarnia – ‘maszyna do cięcia słomy, siana na sieczkę’
siekira – ‘ręczne narzędzie składające się ze stalowego ostrza osadzonego na drewnianym trzonku, służące m.in. do rąbania’
siew– ‘rozsypywanie, rozrzucanie nasion w przygotowaną glebę za pomocą siewników lub ręcznie oraz przykrywanie ich ziemią’
siewca – ‘ten, kto sieje’
siewnik –‘maszyna rolnicza do wysiewania nasion i nawozów mineralnych’ zob. dryl / bryl
siewy – ‘okres siania’
sirp 1. ‘dawne ręczne narzędzie rolniczne do żęcia lub ubierania zbóż, traw itp., składające się z półkoliście wygiętego ostrza osadzonego w drewnianej krótkiej rękojeści’; 2. ‘narzędzie do obcinania liści buraków’
skiba – ‘wąski pas gleby odcinany i odkładany przez lemiesz i odkładnicę pługa’
 sklep – ‘piwnica’
skotorz – ‘pracownik dużego gospodarstwa hodowlanego, odpowiedzialny za dojenie krów’ zob. szwajcer
słodki łubin – ‘roślina pastewna siana na poplon’ zob. głorzki łubin, łubin
smolny – ‘bogaty w żywicę’
snop – ‘związany pęk zżętego zboża lub słomy’
snopek ‘ręcznie robione wiązki zboża’
snopek 1. ‘związany pęk zżętego zboża lub słomy’; 2. ‘słoma lub siano sprasowane w kształcie kostki lub walca’
snopowionzałka – ‘maszyna rolnicza do koszenia i wiązania zboża w snopy’
spaprana robota – ‘źle, niedbale wykonana praca’ zob. chrytu ... chrytu ..., partacka robota, patyracko robota
srowy – ‘tu: nieoheblowany’
stodoła – ‘budynek w gospodarstwie rolnym przeznaczony do przechowywania zebranego zboża, siana i słomy
stożysko – ‘miejsce, na którym stał stóg’
stóg – ‘duży, stożkowaty stos siana, zboża, słomy układany zwykle wokół pionowego drąga’
szagom– ‘bronowanie w poprzek’
szalować – ‘płytko orać’
szalownik – ‘pług odkładający pięć skib’
szczapa 1. ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klofta, klops, kromka, odpad; 2. ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. klofta, kruciok, obrzynek, wałek
szefel 1. ‘koszyk przeznaczony do zbioru ziemniaków zob. koszyk, 2. ‘miara objętości stosowana podczas zbioru ziemniaków oraz rozliczenia pracowników zbierających ziemniaki w większych gospodarstwach’
szerokobijonca – ‘dawna maszyna do młócenia’ zob. szyrokomłotna
szopa – ‘tu: pomieszczenie na torf’
szpadel – ‘ręczne narzędzie do kopania ziemi, przerzucania materiałów sypkich itp.’
sztych – ‘miara głębokości, wbicie szpadla w ziemię na całą długość ostrza’
szwajcer – ‘pracownik dużego gospodarstwa hodowlanego, odpowiedzialny za dojenie krów’ zob. skotorz
szypa – ‘łopata do nakładania torfu, szersza od łopaty’
szyrokomłotna – ‘dawna maszyna do młócenia’ zob. szerokobijonca
ściernisko – ‘pole po skoszeniu rosnących na nim roślin, głównie zbóż, z pozostawionymi dolnymi częściami roślin’ zob. rzysko
ścierń / cirń – ‘dolna część snopka’ zob. knówie
śmiga – ‘element budowy snopowiązałki, motowidło’ zob. grabie, motowidła,
śmigła – ‘element budowy snopowiązałki, motowidło’ zob. grabie, motowidła, śmiga
śmigówka –‘dawna maszyna do żniw’ zob. kosiarka, żniwiarka
śpisz – ‘pomieszczenie na poddaszu budynków gospodarczych przeznaczone do przechowywania zapasów zboża, spichlerz’
śrut – ‘pasza dla zwierząt z rozdrobnionych ziaren zbóż i roślin strączkowych’ zob. śruta
śruta – ‘pasza dla zwierząt z rozdrobnionych ziaren zbóż i roślin strączkowych’ zob. śrut
śrutownik – ‘maszyna do rozdrabniania ziarna na paszę’
świniarnia – ‘pomieszczenie dla świń’ zob. chlew
toporzysko – ‘rękojeść toporka, siekiery’
torf – ‘organiczna skała osadowa barwy brunatnej lub czarnej, powstała z obumarłej roślinności bagiennej’
torfowisko – ‘teren porośnięty roślinnością bagienna tworzącą torf’
trak – ‘maszyna do przecierania kłód drzewnych na tarcicę’
traktor – ‘pojazd mechaniczny o dużej sile pociągowej napędzany silnikiem spalinowym, przystosowany do ciągnięcia lub pchania pojazdów i urządzeń bez własnego napędu, także do napędzania niektórych maszyn’ zob. ciongnik
trawiarka – ‘maszyna do koszenia trawy’ zob. kosiarka
trzyskibowiec – ‘pług o trzech skibach’
trzyzembowy – ‘o trzech zębach’
tulejka – ‘część maszyny w kształcie rury o przekroju cylindrycznym’
tytka – ‘papierowa torebka’
ubieraczka / ubieroczka – ‘kobieta odbierająca zboże za kosiarzem i wiążąca je w snopki’ zob. zbieraczka
uchwyt – ‘część narzędzia służąca do trzymania go w dłoni’ zob. członek / człónek / czółek/ czszónek / trzonek / trzónek, ronczka / nczka
urównywać zimie– ‘ciągać brony po polu uprawnym’ zob. brónować, włóczyć
wałek – ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. klofta, kruciok, obrzynek, szczapa
warzywnik – ‘miejsce w ogrodzie przeznaczone pod uprawę warzyw’
werblik – ‘część końskiej uprzęży’
wialnia – ‘urządzenie do czyszczenia ziarna z plew’ zob. młynek, wiejnik
widełki / widołki – ‘widły o dwóch zębach służące do podawania snopków’
widły – ‘narzędzie rolnicze składające się najczęściej z trzech metalowych zębów, połączonych ze sobą i osadzonych na drewnianym trzonku; także: metalowa część tego narzędzia’
wie! / wio! – ‘komenda wydawana koniom, żeby ruszyły albo szły szybciej’
wiejnik – ‘urządzenie do czyszczenia ziarna z plew’ zob. młynek, wialnia
wieprzobicie – ‘zabijanie świni, świniobicie’
wiónzałka – ‘maszyna służąca do wiązania słomy w snopki’
włóczyć – ‘ciągać brony po polu uprawnym’ zob. bronować, urównywać zimie
wojć – ‘komenda, żeby koń szedł w prawo’ zob. hejt, łojć
wolno … wolno! – ‘komenda wydawana koniom, żeby zwolniły’ zob. oho!
wybirki – ‘okres zbioru ziemniaków’ zob. wykopki
wykopki – ‘okres zbioru ziemniaków’ zob. wybirki
zadać – ‘nasypać zwierzętom pokarmu’
zadzior – ‘długi cienki kawałek drewna, który wbił się w skórę, drzazga’
zagón 1. ‘długi i wąski kawałek pola’ zob. klin, 2. ‘wąski pas ziemi w ogrodzie, na którym rosną warzywa jednego gatunku, grządka’
zagónik – zdr. zagón
zakamieniałe – ‘o polu, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniałe, kamieniaste, kamieniste, kamiónka
zaprawy – ‘przetwory owocowe i warzywne robione w słoikach na zimę’
zbieraczka – ‘kobieta odbierająca zboże za kosiarzem i wiążąca je w snopki’ zob. ubieraczka / ubieroczka
zboże 1. ‘rośliny uprawne z rodziny traw, dostarczające ziarna i słomy’; 2. ‘nasiona, ziarno’
zgrzebło – ‘metalowa szczotka do czyszczenia koni’
ziarko – zdr. ziarno
zielone – ‘świeżo skoszone rośliny pastewne, motylkowe lub mieszanki używane jako pasza dla zwierz™ gospodarskich’ zob. zielonka
zielonka – ‘świeżo skoszone rośliny pastewne, motylkowe lub mieszanki używane jako pasza dla zwierz™ gospodarskich’ zob. zielone
zielsko – ‘roślina niepożądana, rosnąca dziko wśród upraw na polach, łąkach, w ogrodach, lasach itp., utrudniająca uprawę roślin użytkowych i hamująca ich wzrost; chwast’
ziemniaczysko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. kartoflisko, pyrczysko
ziemniaczysko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. kartoflisko, pyrczysko
ziemniak
ziemniak / ziemniok / zimniak / zimniok – ‘roślina z rodziny psiankowatych, pochodząca z Ameryki Płd., uprawiana powszechnie na całym świecie dla bulw korzeniowych – jadalnych, pastewnych i przemysłowych; bulwa tej rośliny’ zob. pyrka
zimowy – ‘o zbożu z zeszłego roku’
zomb – ‘ostro zakończone części wideł, grabi, motyki i in. narzędzi’zob. róg
żniwa – ‘okres zbioru zbóż’
żniwiarka –‘dawna maszyna do żniw’ zob. kosiarka, śmigówka
żniwiarz – ‘człowiek, który kosi zboże, trawę, itp. za pomocą kosy’ zob. kosiarz
żytni – przym. od żyto
żyto – ‘jeden z podstawowych gatunków zboża, o kłosie ościstym’
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS