Opis dialektów polskich | Dialekt wielkopolski | Wielkopolska zachodnia | Bolewice - tekst gwarowy

Bolewice - tekst gwarowy


gmina Miedzichowo; powiat nowotomyski  

Data nagrania: 08.08.1953.
Informatorka: Franciszka Szawala, ur. 1879 r. w Bolewicach
Nagrał: Zenon Sobierajski.
Opracowanie tekstu (komentarz językowy): Jerzy Sierociuk.
 
 Poniżej tekst podany jest w zapisie uproszczonym; transkrypcja fonetyczna zob.: Z. Sobierajski, Teksty gwarowe z zachodniej Wielkopolski, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk-Łódź 1985, s. 70 – 71.
           
 


Informacja: jeśli nie możesz odsłuchać nagrania, skorzystaj ze wsparcia znajdującego się na stronie Adobe)

Słuchajcie, jak to dawniej odbywały się żniwa? Kiedy się zaczynały i jak przebiegały?
no żniwa siy już przeważnie jak tero tag i przód – jak sie dostojałoe1 żyto w lipcu – e latoź2 błoe pónyj3 – bo jo nie buła ryh4 w dóma bo żem5 ba6 u córki a jag żym jacha7 – czwartygo do córki tuo jeszte nih nie kuosiuł – to żym tam była do piytnastyguoe – a jah żym przyjacha to już buło żyto pokoszóne już buło połoewa w stodole – a yi w lipcu – w lipcu jag jes – latoź buł czas tag, jakuosig duosyć szyibki – nó tuoe w lipcu se ludzie poskrómiyli8 bo buoe małoe żyta – zeszłi rog bo sie duguoe cióngłoe – bo bułe dużo żyta latoź bardzoe my rych pouewej żiyta mómy coe podóg, - zeszłyguoe ruoku – latoź mómy bardzo małoe – to już w lipcu wszysko kóniedz już nie ma – uż sie lipiedz dopiyro skóńczu niy ma ani jednego snopka na polu nie widać aby tam wyej pod lasami to – to tag na tych ciynszy9 gruntach to zawsze dłużyj wszysko rośnie – i duży siy dojrzywo – ale w lipcu przeważnie zawsze sóm uod jedyenastyego a piyetnastygó siye zaczynałe – latoś siye cokolik10 pryndzy zaczyno ryh dokładnie nie m11 bo żem tu nie była a u córki to tam dopiyro – e na piytnastygó kuosiyili – bo jo błaa12 na zachuodzie –
A kto siekł, kto ubierał, kto zwoził?
nó tyn gospodorz co je siyk13 to je ta gospodyni ubiyerała14 jag nie mogła podónżyć czasem nie mogła – nó to see najyni15 kobjyte i jag je tedyj – pore dni stojałoe16 w tych kuupkah jak to mówión w tyg17 myndylach18 no tedy jy zwoziyili – to ten sóm gospodorz jye zwoziu co jye – co jye kuosiuł – tam nich se nikogo nie najón no sóm sobie każdy bo każdyg mioł małożwiele19 to – na krowah zuozili ta krowyi se zaprzyngli – tero tam ani bardzoe krowami nie robio no kóniami kóńmi wszyskuo –
A dokąd wjeżdżali do stodoły z tym wozem żniwnym?
bez poduorek20 – bez podworek –
A gdzie stanęli, co robili potem z tym żytem?
nó skłodali – nó w stodole skłodali sóm takie blóngi21 porobjóne i za te blóngi pokładli żytuoe – ag nieftó22 niye mog wmieści do stodoły to se zrobiu taki sztóg na – na tem puoelu dzie tam nojwincy żyta mioł – dzie nojwincy tam byłoe żyta sianyguoe – my tyz mieli co rok stóg a latoź nie mómy –
I gdzie się układało te snopy w stodole?
w stodole nó to tak sie wasztowałoe23 jedne po drugiem a znów siye przyszło do góry do dachuówki – tak sie ukłodało musiałoe sie mocno ukłodać – bo jagbyi byle jak puoćpoł24 nó to coe? by zawalu ji nie bułoby nic –
A gdzie to się cepami młóciło?
no toe to jes tako znouu zrobióno tag jak sa tyn pokój szyroko muożna muyówić tag jesz szyrokuoe – takou – takou z gliny – jak podłoega – głaciutko zrobiónou – i tej sie cepami młóciułoe alye tero nie młycóm ludzie cepami myj przód młóciyili jeszczy nie skónd jednemi – ale my młóciyli co jo muoge stanódź25 dziź we śtyrech – z cepóm 26 muoge młyócić –


1sie dostojałoe ‘dojrzało’
2latoś ‘tego roku’; 
3błoe pónyj ‘było podobnie’ 
4rych ‘dokładnie, właściwie, akuratnie’ (por.: niemieckie richtig); w innych kontekstach bywa też: rycht, rychtyk.
5żem // żym – częsta w gwarach zachodniej Wielkopolski składowa form czasu przeszłego; typ; ja żym była; ja żym mówiła …  
6żem ba ‘żem była’ 
7jacha ‘jechała’; tu dwa zjawiska: powszechna w dawnych gwarach znacznej części Wielkopolski (w tym całej Wielkopolski zachodniej) forma typu: jachać ‘jechać’ oraz redukcja ł przed samogłoską.
8ludzie poskrómiyli ‘ludzie posprzątali’
9ciynszy ‘cięższy’ – przykład uproszczenia grupy spółgłoskowej ższ > sz    
10cokolik ‘cośkolwiek, trochę’     
11nie m ‘nie wiem’
12jo błaa ‘(ja) byłam’
13siyk ‘kosił, siekł’; znaczna część gwar wielkopolskich nie zna czasownika kosić; ścinanie zboża lub trawy kosą to sieczenie; zatem: żyto trzeba siec (a nie: kosić);
14gospodyni ubiyerała ‘gospodyni zbierała zsieczone przez kosiarza zboże (wiążąc następnie je w snopy)’; w gwarach wielkopolskich zboże się ubiera (ubiyra); kobieta, która to zaś robi to: ubieraczka (ubiroczka)
15najyni ‘najęli, zatrudnili’
16stojałoe ‘stało’; gwary zachodniej Wielkopolski mają typ stojać ‘stać’, bojać się ‘bać się’; jest to przykład żywotności archaicznych form czasownikowych bez ściągnięcia grupy oja, dającej po przekształceniach (historycznych) tak zwane długie a, które w gwarach bywa wymawiane jak samogłoska zbliżona do o (tzw. a pochylone). 
17tyg ‘tych’; w gwarach zachodniej Wielkopolski z powodu osłabienia artykulacji wygłosowe ch przechodzi niekiedy w k; w tym przykładzie mamy dodatkowo do czynienia z udźwięcznieniem międzywyrazowym (tyg myndylach).  
18w myndylach ‘w mendlach’; mendel – ‘rodzaj kupki zboża zawierającej zazwyczaj piętnaście snopków; często jednak w mendlu było dwanaście lub nawet dwadzieścia snopków’
19małożwiele ‘trochę’   
20bez poduorek ‘przez podwórko’  
21blóngi - blóng ‘rodzaj drewnianej ścianki oddzielającej w stodole sąsiek od klepiska’; bardzo często bląg to jedynie rodzaj kwadratowej belki wykorzystywanej przy różnych elementach konstrukcyjnych stodoły;  
22ag nieftó ‘jak niektóry; jak ktoś’     
23sie wasztowałoe ‘układało się wasztami, tzn. warstwami’  
24byle jak puoćpoł ‘byle jak porzucał’; ćpać ‘rzucać’
25stanódź ‘stanąć’    
26z cepóm ‘z cepą’; w gwarach wielkopolskich obocznie występują formy: cepa, cep, cepy; w tej gwarze jest żeńska forma: cepa (ta cepa)  
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS