Leksykon terminów

Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych



Halina Karaś

Powrót do listy haseł

Odmiana przymiotników

Odmiana przymiotników. Różnice w odmianie przymiotników między poszczególnymi dialektami i gwarami sprowadzają się przede wszystkim do występowania w końcówkach samogłosek pochylonych. W M. pochylenie na ogół się zachowuje: starao, zielonao, dobrey. W D. lp. wskutek wyrównań analogicznych zaszły pewne zmiany (zob. Dopełniacz liczby pojedynczej przymiotników i zaimków przymiotnych). W celowniku lp. końcówka ‑eymu w zależności od rozwoju grupy eN może być wymawiana jako ‑ymu lub ‑amu: starymu, staramu. To samo dotyczy narzędnika i miejscownika lp. (‑ym): tem takem dżemem; w tem wieku, oraz celownika i narzędnika lmn. (‑ym, ‑em, ‑am): starem / staram babam (babom). Przymiotniki rodzaju żeńskiego mogą mieć kilka jednakowych (homonimicznych) form przypadkowych, co jest skutkiem zmian fonetycznych, por. np. w Wielkopolsce D. lp. ty dobry matki, C. lp. ty dobry matce, Msc. lp. ło ty dobry matce lub B. lp. = M. lp. ta dobra matka (Śląsk, ziemia chełmińsko-dobrzyńska). W Polsce północnej w D. i Msc. lmn. notowana jest końcówka -eych: takeych stareych (zob. Dopełniacz i miejscownik liczby mnogiej przymiotników i zaimków przymiotnych). W narzędniku lmn. w gwarach mazowieckich i przyległych pozostających pod wpływem Mazowsza funkcjonuje końcówka -emy // eymy, np. starszemy (ludziamy), dobremy, cudzemy. Na rozpowszechnienie końcówki mogły wpłynąć procesy fonetyczne: rozszerzenie artykulacyjne samogłoski -i/-y przed spółgłoską nosową (tj. -i/-yN > éN / eN) i stwardnienie miękkiej spółgłoski wargowej m’.

 

Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS