Leksykon kaszubski

Leksykon kaszubski

Powrót do listy haseł

Dialektologia historyczna kaszubszczyzny

 

autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz
 
DIALEKTOLOGIA HISTORYCZNA KASZUBSZCZYZNY obejmuje m.in. cechy: 1. zachowanie samogłosek nosowych (najczęściej synchronicznych), np. ząb : zãbë, pol. ząb : zęby, i dyspalatalizacje: ps. *ě ≥ ‘a: wierzëc : wiara, pol. wierzyć : wiara; ps. *e ≥ ‘o: niesc : niosã, pol. nieść : niosę; 2. archaiczne i reliktyczne cechy pnkasz., zdradzające daw. związki z językiem połabskim: ‘ar ŕ (sonant): cwiardi, pol. twardy; ôł*l)(*ľ (sonanty): dôłdżi, wôłk, pol. długi, wilk; TłoT*TelT: młoc, płoc, pol. mleć, pleć; Tart*TǎrT: warna, pol. wrona; należy tu nadto akcent swobodny i ruchomy i zachowanie śladów (w alternacjach) dawnej opozycji iloczasu: długość wokalizmu w rdzeniu praesentis i krótkość w innych formach czasowników III i IV koniugacji A. Leskiena: gôdô : gadac, spiéwô : spiewac; 3. równoczesne powiązania ze wsch. Lechią, czyli dialektami Polski kontynentalnej reprezentują m.in. średniowieczne procesy re-, je-rǎ-, jǎ-: rek, jerzmò, pol. rak, jarzmo czy ‑k, ‑c*ъkъ, *ьcь: kòtk, òjc, pol. kotek, ojciec (jery); wspomnieć można o reliktycznym zdz: mizë £ midzë, pol. między. Z całym obszarem dialektalnym pol. dokonała się zmiana barwy (XV/XVI w.) długich ā, ō, ē w tzw. ścieśnione ô, ó, é: ôd, dół, chléb, pol. dziad, dół [wymowa: duł], chleb. Wyłącznie kasz. są cechy: a) starsze: iį ≤ *ę (nieprzegłoszone) (XII w.): trzisc, pol. trząść; s z c dzś ź ć dź (po poł. XII w.): sedzec, pol. siedzieć; ëǐ, ў, ǔ (poł. XVII w.): żëda, dë, lëdu, pol. żyda, dymu, ludu; b) nowsze z XIX w.: cz, k’, g’: taczé nodżi, pol. takie nogi, czy lł: stól, pol. stół; ostatnia ograniczona tylko do {L Bylaków i Słowińców.
 
 
Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS