Leksykon kaszubski

autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja Małgorzata Klinkosz

 

 

ZAPOŻYCZENIA W KASZUBSZCZYŹNIE niem. najpełniej ujawniły się w kaszubszczyźnie obok polonizmów. Część ich zresztą jest lub kiedyś była wspólna z pol., np. cegła, mùr. Ogólnie leksykalnych zapożyczeń niem. ma być ok. 5% (F. Hinze), w tym sporo osobliwych, przeważnie z gwar dniem., jak np. brutka ‘panna, narzeczona’, draszowac ‘młócić’, fajrowac ‘świętować’, fùter ‘karma’, kawel, knôp ‘chłopiec’, krëp ‘żłób’, ridowac ‘jechać konno’, rink║ rënka ‘kółko, pierścień’, ‘fajerka’, szitus ‘ubikacja’; wancka ‘pluskwa’ (≤ die Wanze), zorgowac ‘organizować, radzić sobie’. Niekiedy mają one inną postać fonet., np. bùdink, gank, rënk, hébel║ héwel ‘strug’ – lub morfol., np. (ta) diszel, znaczenie, np. gbùr ‘bogaty gospodarz’. W kaszubszczyźnie lit. widać pewną powściągliwość w przejmowaniu ich z lit. niemczyzny, poczynając od F. Ceynowy, choć nieco inaczej ma się rzecz w Słowniku polsko-kaszubskim J. Trepczyka, który ma niemało germanizmów z niem. języka lit., np. czelo ≤ niem. Cello ‘wiolonczela’, czelista ≤ niem. Cellist ‘wiolonczelista’. Pisarze propozycji tej nie podjęli, wyzyskując autentyczne słown. kasz. bądź tworząc neol. Niektórzy tylko, jak A. Budzisz i J. Bilot, przesycają swoje teksty germanizmami (np. feltweber ≤ Feldwebel ‘sierżant’, lifringa ≤ niem. Lieferung ‘dostawa’, ordel ‘rozkaz’), a pod ich wpływem był J. Drzeżdżon, np. berejt ‘gotowy’, dabej ‘obok’, ejgen ‘wybredny’, fardich ‘gotów’; zó wi zó ‘tak czy owak’. Ks. K. Kantak, kontynuując niejako zamysł słowianofilów jęz. (np. P.J. Šafrík), zalecał pisarzom kasz. wzbogacanie leksyki zapożyczeniami z innych jęz. słow., przestrzegając przed pożyczkami z niem. Ks. Grucza w tłum. Ewangelii uciekał się – za A. Labudą – do czechizmów, np. płôtny ‘ważny’, pòdoba ‘przypowieść’, radnica ‘ratusz’, i do rusyc., np. gòscynica ‘gospoda’, sława ‘chwała’, zôpad ‘zachód’. Zapożyczenia niem. notował już K.C. Mrongowiusz (np. bula, doka, sztenia) i zauważał je A. Hilferding, np. w przypisach do tekstów: (‘cą jesz) v sviece woebezdrzec, jako v sviece jidze ≤ niem. wie es in der Welt zugeht. Oni też zwykle próbowali je etymologizować, co dość konsekwentnie czynili potem S. Ramułt w ® Słowniku języka pomorskiego (z powoływaniem się na H. Frischbiera), L. Biskupski, F. Lorentz i w specjalnym dziele F. Hinze. Analizują je też w Słowniku etymologicznym kaszubszczyzny W. Boryś i H. Popowska-Taborska. B. Sychta był przesadnie ostrożny z zapisywaniem ich w Słowniku gwar kaszubskich.