Leksykon kaszubski

autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz

 

 

JERY W KASZUBSZCZYŹNIE rozwinęły się ogólnie jak w pol.: mocne uległy wokalizacji, np., sen, wies (≤ ps. *sъnъ, *vьsь), słabe zaś zanikły, np. snu, wsë (≤ ps. *sъna, *vьsi). Różnicami w chronol. zaniku jerów tłumaczy się (H. Andersen) zgodny ze średniow. północną polszczyzną (por. Domk, Krostawc Bulla gnieźnieńska 1136) rozwój tych półsamogłosek w przyrostkach ‑ek, ‑ec (ps. *‑ъkъ, *‑ьcь), np. dobëtk, dómk, synk, krôwc, łokc, òjc,też w dop. l.m. rzeczowników r.ż. i r.n. matk, nënk, łôwk, jezórk, òczenk, òwc. Tak też od dawna jest w jęz. łuż., np. wotročk, kónc, na co wskazywał już S. Ramułt (1893), a stwierdzali to nadto A. Hilferding i A. Brückner. Zjawisko to stanowi rezultat realizacji reguły (dowodem bezwyjątkowość): jeśli między przedostatnią a ostatnią sylabą wyrazu ps. występuje spółgłoska bezdźwięczna, to zanika nie tylko pierwszy, ale i drugi jer od końca. J. Baudouin de Courtenay i inni tłumaczyli to wyrównaniem postaci mian. do przypadków zależnych. Tejże proweniencji mogą być też óws, òct, krzept (por. pol. owies, ocet, grzbiet, łuż. wows). Z wyrównań pochodzi typ mech – mechù, pies – piesowi, typ wiater – wiatra, liter – litra, a nawiązuje do niego kasz. krëwi lub kërwi. Zrzeszeńcy unikali postaci z ‑ek, ‑ec, panujących u H. Derdowskiego i licznych u A. Majkowskiego, u którego też ‑k, ‑c, np. matk, skowronk, ojc, komink, spoczink, a stan podobny u Karnowskiego: skowrónk obok skowrónek, dzónk obok dzónek, grónk obok garnek, czołynk, ptôszek. L. Heyke podobny jest w tym zrzeszeńcom, np. uobrozk, ptoszk, garnuszk, whojc, nawet rymk.