Dzieje wsi Czerwonka

Na temat historii samej Czerwonki nie powstały dotąd żadne opracowania, dokładniej zbadane zostały natomiast dzieje Suchowoli – ośrodka gminy, do której należy badana wieś. Jak podają badacze, pierwsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z epoki neolitu (4500-1700 p.n.e.). Z tego okresu pochodzą ślady osadnictwa ludności kultury ceramiki sznurowej, są to między innymi granitowe toporki znalezione na polach Chodorówki Starej, Suchowoli i w Sadowie koło Dąbrowy Białostockiej.

Podlasie, historia wsi Czerwonka Kościół w Suchowoli Podlasie, historia wsi Czerwonka Kościół w Suchowoli Podlasie, historia wsi Czerwonka Kościół w Suchowoli Podlasie, historia wsi Czerwonka Kościół w Suchowoli Podlasie, historia wsi Czerwonka Kościół w Suchowoli Podlasie, historia wsi Czerwonka Symboliczny grób ks. Jerzego Popiełuszki Podlasie, historia wsi Czerwonka Symboliczny grób ks. Jerzego Popiełuszki Podlasie, historia wsi Czerwonka Symboliczny grób ks. Jerzego Popiełuszki Podlasie, historia wsi Czerwonka Głaz symbolizujący środek Europy (Suchowola) Podlasie, historia wsi Czerwonka Szkoła Podstawowa w Czerwonce Podlasie, historia wsi Czerwonka Suchowola z lotu ptaka

W epoce żelaza (650-1250 p.n.e.) na terenie dzisiejszej gminy Suchowola kontaktowały się ze sobą kultura łużycka i bałtyjska, o czym świadczą odnajdowane przez archeologów siekierki brązowe wytwarzane przez ludy obu kultur. W II i III wieku po Chrystusie tereny te zamieszkiwali Jadźwingowie. Mimo iż nie wytworzyli oni żadnych wyspecjalizowanych form państwowości, poziomem gospodarki i kultury nie odbiegali od sąsiednich Prusów, Litwinów i Łotyszy. Zajmowali się głównie hodowlą bydła i rolnictwem, wypuszczali się bardzo często na wyprawy łupieżcze na ziemie Mazowsza, Rusi czy nawet Małopolski. W związku z faktem, że Jadźwingowie byli ludami pogańskimi, w miarę szerzenia się chrześcijaństwa, ich kultura była sukcesywnie niszczona, aż w końcu po Jaćwingach zostały jedynie wzmianki historyczne i ślady w onomastyce terenów, które niegdyś zamieszkiwali (nazwy miejscowe: Jatwieź Duża, Jatwieź Mała)¹.

We wczesnym średniowieczu tereny dzisiejszej gminy Suchowola były obszarami wpływów jaćwieskich, litewskich, mazowieckich, ruskich i krzyżackich. W połowie XV wieku na tereny te zaczęła masowo napływać ludność ruska ze wschodu i mazowiecka z zachodu. Obecne obszary parafii i gminy suchodolskiej znalazły się w granicach Puszczy Nowodworskiej jako część Puszczy Grodzieńskiej. Kiedy w 1568 roku król Zygmunt August wydał tzw. ustawę leśniczą, określającą dobra podległe ochronie, na terenie wspomnianych puszczy zaczęto zakładać osady osocznickie i strzeleckie, w tym okresie powstały między innymi: Olszanka, Suchowola, Krzywa, Chodorówka Nowa, Dryga, Skindzierz, Sakówka, Dąbrówka. W XVI wieku istniała już także Czerwonka, ponieważ jej mieszkańcy figurują w księgach metrykalnych parafii Chodorowskiej (chodorowsko-suchowolskiej).

Na przełomie XVI i XVII wieku zaczęli osiedlać się tutaj Żydzi. Ponieważ Suchowola stawała się w owym okresie znaczącym ośrodkiem usługowo-handlowym, Żydzi mieli doskonałe warunki do rozwoju swojej działalności. Przez następnych kilka wieków zaaklimatyzowali się tutaj na tyle, że stanowili ważny element narodowościowy wsi, a następnie miasta. Jeszcze lepsze warunki osiedlającym się tu Żydom stworzył dokument króla Augusta II Sasa z 1698 roku, na mocy którego ludność wyznania mojżeszowego mogła już nie tylko osiedlać się w Suchowoli, lecz także budować i prowadzić kramy, zbudować bożnicę, założyć własny cmentarz oraz otworzyć szkołę. Dokument ten miał na celu pobudzenie zniszczonego wojnami polsko-szewdzkimi handlu i rozwój gospodarczy, na który Żydzi trudniący się właśnie handlem, a nie uprawą roli, mieli ogromny wpływ. W 1747 roku została wybudowana słynna synagoga suchowolska, która swoim wyglądem przypominała bożnicę grodzieńską.

Ogromne straty demograficzne i materialne przyniosły parafii chodorowsko-suchowolskiej wojny polsko-szwedzkie i polsko-rosyjskie. Na cmentarzu w Chodorówce znajduje się pomnik kamienny upamiętniający te wydarzenia.

Prawa miejskie otrzymała Suchowola w 1777 roku z rąk króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W mieście utworzono centralnie położony rynek oraz wytyczono plac targowy. Jeszcze jednak przed nadaniem praw miejskich w 1775 roku w Suchowoli pojawił się nadworny topograf Szymon Antoni Sobiekrajski, który na podstawie wyliczeń wyznaczył tu geograficzny środek Europy.

Kiedy w odpowiedzi na list pasterski biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego z 1784 roku nakazującego proboszczom całej diecezji spisanie i opisanie wszystkich dóbr należących do ich parafii ks. Jan Daniszewski opisywał parafię chodorowsko-suchowolską znalazła się w tym opisie również notka o Czerwonce: „Czerwonka wieś klucza JKMci połomińskiego na wschód słońca od kościoła parafialnego więcej mili”.

Z końcem XIX wieku kościół w Chodorówce zaczął chylić się ku upadkowi, ponieważ wyniku stopniowego wzrostu gospodarczego sama Chodorówka przestała tracić na znaczeniu i nie stanowiła już rzeczywistego centrum parafii, nowy kościół parafialny zdecydowano się zbudować w Suchowoli.

Po rozbiorach Suchowola i otaczające ją wioski znalazły się w granicach zaboru pruskiego. W 1796 roku w wyniku umowy prusko-tatarskiej utworzono w Suchowoli pułk tatarski liczący ponad 270 osób, a w listopadzie tego roku zdecydowano o osiedleniu w mieście 45 rodzin tatarskich. Tatarzy suchowolscy otrzymali 27 włók ziemi w Połominie, 18 w dobrach Kumiała i 18 w dobrach Dubasiewszczyzna.

Informacja: jeśli nie możesz odsłuchać nagrania, skorzystaj ze wsparcia znajdującego się na stronie Adobe)

Z powszechnego spisu ludności dokonanego w 1823 roku wynika, że w Czerwonce znajdowało się 70 domów, w których mieszkało 423 osoby, była ona największą (po Suchowoli) wsią w parafii liczącej łącznie 59 wiosek. Wiek XIX to natomiast dla samej Suchowoli i okolicznych wiosek okres emigracji ekonomicznej. Z powodu przeludnienia wsi i dokuczliwej nędzy spora część mieszkańców opuszczała swoje gospodarstwa i wyjeżdżała zagranicę.

O ile Powstanie Listopadowe nie odbiło się zbyt głośnym echem na terenie parafii, czy poszczególnych wiosek, o tyle Powstanie Styczniowe, jak również przygotowania do niego znalazły tutaj gorących zwolenników. Już od 1860 roku w miejscowym kościele odprawiano msze za ojczyznę, świętowano ważniejsze rocznice narodowe. Kilkunastu mieszkańców parafii wstąpiło do oddziałów partyzanckich, inni udzielali schronienia ukrywającym się w lasach Polakom.

W czasie I wojny światowej w latach 1914-1915 przez tereny parafii suchowolskiej przechodził front niemiecko-rosyjski, który doprowadził do niemal doszczętnego zniszczenia niektórych wsi. Nękano ludność cywilną, której zabierano żywy inwentarz i zapasy jedzenia, młodych mężczyzn wcielano do wojska. Wszystko to doprowadziło do zmniejszenia liczby mieszkańców parafii. Suchowola odzyskała niepodległość dopiero w 1919 roku, kiedy to ostatecznie usunęły się stąd wojska niemieckie.

Hitlerowcy wkroczyli do miasta 7 września 1939 roku, sowieci przemaszerowali tędy 17 dni po nich. Ze względu na ogromną liczbę Żydów zamieszkujących Suchowolę w mieście stworzono getto, w którym zamknięto mieszkańców wyznania mojżeszowego z Suchowoli i okolic. W 1942 roku rozebrano i spalono słynną suchowolską synagogę. Po wojnie częściowo wyludniona i znacznie zniszczona Suchowola utraciła prawa miejskie. Odzyskała je dopiero w 1997 roku.

Opracowano na podstawie: Edmund Gabrel, Przez wieki. Suchowola, Suchowola 2005.