Słownik niektórych słów używanych przez mieszkańców wsi Łowęcin

wybór na podstawie (Jakubowska 2004)

arfa – ‘pręty rozpięte na ramie używane do zsypywania ziemniaków z wozu do okna piwnicy’

bark– ‘rodzaj drewnianego drążka zaopatrzonego w żelazne kółka lub haki, służący do łączenia narzędzi lub maszyny rolniczej z koniem’

barłóg– ‘potargana słoma z młócenia’ zob. krzyżok, lus

blacha– ‘część robocza motyki do usuwania chwastów’ zob. blaszka

blaszanny– przym. od blacha ‘wykonany z blachy’

blaszka – ‘część robocza motyki do usuwania chwastów’ zob. blacha

bobik‘roślina z rodziny bobowatych siana na poplon’

bojewica / bojowica – ‘miejsce w stodole, na którym młóciło się zboże’ zob. klepisko

bok– ‘boczna deska wozu, którym wozi się gnój/obornik’ zob. nadkładka

brona / bróna – ‘narzędzie rolnicze o różnorodnej budowie, konne lub ciągnikowe, przeznaczone do płytkiej uprawy roli, głównie grabienia i rozbijania grud na zaoranym polu uprawnym, również do plewienia pola’ zob. cieⁿżka bróna / ciⁿżka bróna, leka brona

bronka / brónka – ‘brona używana do grabienia pola z rosnącymi uprawami oraz do uprawy na ziemiach piaszczystych’ zob. brónki posiewne, leka brónka

brónka posiewna – ‘brona używana do grabienia pola po siewie’ zob. bronka / brónka, leka brónka

brónować – ‘ciągać brony po polu uprawnym’ zob. urównywać zimie, włóczyć

bruzda– ‘wgłębienie między radlinami’

bryłka– ‘bryła ziemi na zaoranym polu’ zob. darna, grupa 

buraczanny – przym. od burak

burak / burok – ‘okopowa roślina uprawna’

cecha – ‘proste narzędzie do wyznaczania równych rzędów pod zasiew, np. warzyw’ zob. marker

cep – ‘drewniane narzędzie do ręcznego młócenia zboża’ zob. cepa

cepa – ‘drewniane narzędzie do ręcznego młócenia zboża’ zob. cep

chlew – ‘pomieszczenie dla świń’ zob. świniarnia

chrytu ... chrytu ...– ‘określenie na byle jak wykonana pracę’ zob. partacka robota, patyracko robota, spaprana robota

cieⁿżka bróna / ciⁿżka bróna – ‘brona używana do wykonania orki głębokiej oraz do uprawy ziem zwartych, gliniastych itp.’ zob. brona / bróna, leka brona

cioⁿgnik – ‘pojazd mechaniczny o dużej sile pociągowej napędzany silnikiem spalinowym, przystosowany do ciągnięcia lub pchania pojazdów i urządzeń bez własnego napędu, także do napędzania niektórych maszyn’ zob. traktor

ciońć– ‘o trawie: ścinać, kosić’ zob. kosić

cukrówka – ‘burak cukrowy’

cz^łonek / cz^łónek / czółek/ czszónek / trzonek / trzónek– ‘część narzędzia służąca do trzymania go w dłoni’ zob. roⁿczka / róⁿczka, uchwyt

czop– ‘zatyczka’

czteroskibowy pług / cztyryskibowy pług – ‘pług o czterech skibach’zob. czteryskibowiec

czteryskibowiec – ‘pług o czterech skibach’zob. czteroskibowy pług / cztyryskibowy pług

czteryze^mbowy– ‘o czterech zębach, np. widły’

czyszczarka – ‘maszyna do czyszczenia ziarna z plew’

darna– ‘bryła ziemi na zaoranym polu’ zob. bryłka, grupa

drabiniasty wóz– ‘czterokołowy, drewniany pojazd o bokach przypominających drabinę, ciągnięty przez konie, służący do przewożenia zboża’ zob. grabiasty wóz

drewnianny – przym. od drewno ‘zrobiony z drewna’  

druga trawa– ‘drugi pokos trawy wykonywany zwykle we wrześniu’ zob. potraw

dryl / bryl –‘maszyna rolnicza do wysiewania nasion i nawozów mineralnych’ zob. siewnik

dwuskibowiec – ‘pług o dwóch skibach’ zob. dwuskibowy pług

dwuskibowy pług – ‘pług o dwóch skibach’ zob. dwuskibowiec

dwuze^mbowy– ‘o dwóch zębach’

dziabka– ‘ręczne narzędzie zaopatrzone w trzy lub cztery zęby albo ostrze w kształcie prostokąta, służące głównie do wykopywania ziemniaków, usuwania chwastów lub spulchniania ziemi’ zob. haczka, motyka

dżuzgawka – ‘truskawka’

figaka – ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. gazdowa maszyna, gonicha, gwiaździsta maszyna, kopaczka

gable –‘widły z zębami zakończonymi kulkami, służą do nakładania roślin okopowych’ zob. grymasy

gazdowa maszyna– ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gonicha, gwiaździsta maszyna, kopaczka   

gazdowa maszyna– ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gonicha, gwiaździsta maszyna, kopaczka

g^łorzki łubin – ‘roślina pastewna siana na poplon’ zob. łubin, słodki łubin

głómbosz– ‘maszyna rolnicza do spulchniania ziemi’

gły^mbiaty– ‘o ziemniaku: twardawy, przypominający głąb kapuściany’

gnojowica – ‘płynny nawóz zwierzęcy’ zob. gnojówka, jałcha

gnojownik– ‘miejsce za oborą przeznaczone do składowania obornika’ gnojówka – ‘płynny nawóz zwierzęcy’zob. gnojowica, jałcha

gnój – ‘nawóz naturalny otrzymywany ze ściółki zmieszanej z odchodami zwierząt gospodarskimi’ zob. mierzwa, nawóz, obornik

gonicha– 1. ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gazdowa maszyna, gwiaździsta maszyna, kopaczka; 2. ‘o kobiecie lekko się prowadzącej’

grabiarka – ‘maszyna konna lub ciągnikowa do zagrabiania siana, ewentualnie zboża lub słomy’

grabiasty wóz – ‘czterokołowy, drewniany pojazd o bokach przypominających drabinę, ciągnięty przez konie, służący do przewożenia zboża’ zob. drabiniasty wóz

grabie– 1. ‘ręczne drewniane narzędzie rolnicze w postaci grzebienia osadzonego na drążku, służące do zgarniania siana, zboża, słomy’; 2. ‘przyrząd do przerzucania siana’; 3. ‘element budowy snopowiązałki, motowidło’ zob. motowidło, śmiga, śmiagła

grupa– ‘bryła ziemi na zaoranym polu’ zob. bryłka, darna

grymasy–‘widły z zębami zakończonymi kulkami, służą do nakładania roślin okopowych’ zob. gable

grzoⁿdziel– ‘część jednoskibowego pługa konnego, do którego przymocowany jest korpus pługa oraz regulator głębokości i szerokości skiby’

gwiazdowa maszyna– ‘maszyna, do przewracania i zagrabiania siana’ gwiaździsta maszyna– ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gazdowa maszyna, gonicha, kopaczka

haczka– ‘ręczne narzędzie zaopatrzone w trzy lub cztery zęby albo ostrze w kształcie prostokąta, służące głównie do wykopywania ziemniaków, usuwania chwastów lub spulchniania ziemi’ zob. dziabka, motyka

hak / hok– ‘ręczne narzędzie do ściągania obornika z wozu, zbudowane z drewnianego trzonka i części metalowej zwykle o dwóch lub czterech wygiętych ku dołowi zębach’

hałda – ‘stos, sterta’ zob. kupa

hejt– ‘komenda, żeby koń szedł w prawo’ zob. ^łojć, wojć

hela– ‘skrzynia wozu do transportu obornika, także cały wóz’

hodrych – ‘roślina o bladożółtych kwiatach, pospolity chwast rosnący w zbożach i na ugorach’ zob. łapucha

iglica–‘część snopowiązałki, która wyrzuca związany snopek’

jałcha– ‘płynny nawóz zwierzęcy’ zob. gnojowica, gnojówka

jare zboże –‘zboże siane na wiosnę’ jedynskibowy / jednoskibowy–‘pług z jedna skibą’

jyⁿczmień– ‘jeden z podstawowych gatunków zboża, którego kłosy odznaczają się długimi ośćmi’

kalónka– ‘szczytowa część kopca ziemniaków, w której niekiedy umieszcza sie wywietrzniki’

kamieniałe – ‘o polu, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniaste, kamieniste, kamiónka, zakamieniałe

kamieniaste – ‘o polu, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniałe, kamieniste, kamiónka, zakamieniałe

kamieniste – ‘o polu, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniałe, kamieniaste, kamiónka, zakamieniałe

kaminne / kami^yenne – przym. Od kamień ‘zrobiony z kamienia’

kamiónka – 1. ‘pole, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniałe, kamieniaste, kamieniste, zakamieniałe

kamyszek– zdr. kamień

kana – ‘pojemnik na mleko odstawiane do mleczarni, zwykle o pojemności 10–20 l’

kanka– zdr. kana

karczowanie – ‘oczyszczanie terenu z pozostałości po ściętych drzewach’ zob. rudowanie

karmnik – ‘koryto dla świń’

kartoflisko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. pyrczysko, ziemniaczysko

kiełeczek – spieszcz. kiełek

kiełek – ‘część zarodka w nasieniu zawierająca pąk i zawiązek korzenia’

kierat – ‘urządzenie złożone z zespołu przekładni kół zębatych i wał przegubowy wykorzystujące do napędu maszyn pracę zwierząt pociągowych’ zob. manyż

kiszónka – ‘karma dla zwierząt domowych ze sfermentowanych roślin lub ich części’ zob. sianokiszónka

kiść – ‘kłos prosa, owsa, rzepaku; wiecha’

klepać – ‘kuć, spłaszczać metale za pomocą młotka’

klepisko – ‘miejsce w stodole, na którym młóciło się zboże’ zob. bojewica / bojowica

klin – 1. ‘zwykle kawałek drewna używany do rozszczepiania twardych materiałów, służący do łączenia przedmiotów itp.’; 2. ‘długi, wąski kawałek pola’; 3. ‘rowek’

klofta – 1. ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klops, kromka, odpad, szczapa; 2. ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. kruciok, obrzynek, szczapa, wałek

klops – ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klofta, kromka, odpad, szczapa

kluba – ‘część kieratu, element łączący wały transmisyjne’

kłos – ‘ta część rośliny, w której jest ziarno’ zob. kłosie, kóska

kłosie – 1. ‘górna część snopka’ zob. kłóski, kóska; 2. ‘ta część rośliny, w której jest ziarno’ zob. kóska

kłóski – ‘górna część snopka’ zob. kłosie

knówie – ‘dolna część snopka’ zob. ścierń / cirń

kolcówka – ‘dawna maszyna do młócenia zboża’

kombajn / kombajn – 1. ‘maszyna rolnicza, która ścina, młóci i rozdziela zboże na ziarno, plewy i słomę’; 2. ‘maszyna do zbioru roślin okopowych (zwłaszcza ziemniaków), która wyciąga je z ziemi i oczyszcza’

kompost / kompas – ‘nawóz organiczny uzyskiwany z przefermentowanych roślin i ich części’

konwie – ‘metalowe naczynia służące do noszenia i przechowywania płynów’

kopa – ‘ustawiane w polu snopki’ zob. mendel / myndel

kopaczka – ‘dawna maszyna do wykopywania ziemniaków’ zob. figaka, gazdowa maszyna, gonicha, gwiaździsta maszyna

kopanka – ‘metalowe naczynie służące do siewu ręcznego’ zob. opołka

kopcowanie – ‘usypywanie kopca, okrywanie ziemią i słomą zbiorów roślin okopowych’

kopiec – ‘dół do przechowywania okopowych, zwłaszcza kartofli, zabezpieczony przed zimnem w taki sam sposób’ zob. mogiła

korbol – ‘dynia’

korpus – ‘główna część pługa, radła, kieratu; zawieszenie’ zob. rama

kosa – 1. ‘ręczne narzędzie rolnicze do ścinania zboża i trawy, składające się z długiego, lekko zakrzywionego ostrza, osadzonego na drzewcu’; 2. ‘element tnący maszyn do koszenia zboża lub trawy’

kosiarka –1.‘dawna maszyna do żniw’ zob. śmigówka, żniwiarka; 2. ‘maszyna do koszenia trawy’ zob. trawiarka

kosiarz – ‘człowiek, który kosi zboże, trawę, itp. za pomocą kosy’ zob. żniwiarz

kosić– ‘ścinać zboże, trawę itp. za pomocą sierpa, kosy lub maszyny rolniczej’ zob. ciońć, siec

kosisko– ‘drewniana część kosy, służąca do trzymania; trzonek’ zob. cz^łonek / cz^łónek / czółek/ czszónek / trzonek / trzónek

koszczka / kosztka– ‘skrzyp polny, tu: chwast zbożowy’

koszyk – ‘rodzaj naczynia, różnego kształtu i wielkości, wykonanego głównie z wikliny, używanego do noszenia, przechowywania, mierzenia czegoś’ zob. kószka

kóń – ‘koń’

kóska – 1. ‘górna część snopka’ zob. kłosie, kłóski; 2. ‘ta część rośliny, w której jest ziarno’ zob. kłos, kłosie

kószka – ‘koszyk do ziemniaków’ zob. koszyk

kromka – ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klofta, klops, odpad, szczapa

kruciok – ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. klofta, obrzynek, szczapa, wałek

krymer – ‘narzędzie rolnicze konne lub ciągnikowe służące do spulchniania gleby oraz do niszczenia chwastów’ zob. kultywator

krzemynny – przym od krzemień ‘zrobiony z krzemienia’

krzyżok – ‘potargana słoma z młócenia’ zob. barłóg, lus

ksobie– ‘komenda wydawana koniom, żeby skręciły w lewo’

kucówka – ‘maszyna do wygładzania desek, heblarka’

kultywator – ‘narzędzie rolnicze konne lub ciągnikowe służące do spulchniania gleby oraz do niszczenia chwastów’ zob. krymer

kupa – ‘stos, sterta’ zob. hałda

kupka – 1. ‘mała porcja obornika rozrzucana na polu uprawnym’; 2. ‘wiązka ściętego zboża’; 3. ‘zgrabiona porcja siana’

kupkować – ‘zgrabiać siano w kupki’

latosi – ‘tegoroczny’

lebioda – ‘komosa białą, tu: chwast zbożowy’

leka brona– ‘lekka brona, przeważnie żelazna, używana do bronowania zwykle po zasiewie’ zob. brona / bróna, cieⁿżka bróna / ciⁿżka bróna

leka brónka – ‘lekka brona, przeważnie żelazna, używana do bronowania zwykle po zasiewie’ zob. bronka / brónkabrónka posiewna, leka brónka

lemiesz / lemiesz – ‘w pługach i maszynach ziemnych: przytwierdzone do odkładnicy ostrze krojące ziemię’

lus – ‘tu: potargana słoma z młócenia’ zob. barłóg, krzyżok

lycki – ‘część uprzęży, sznur lub rzemień przywiązany z obu stron do uzdy i służący do kierowania koniem w zaprzęgu; cugle, wodze’ zob. lyjce

lyjce – ‘część uprzęży, sznur lub rzemień przywiązany z obu stron do uzdy i służący do kierowania koniem w zaprzęgu; cugle, wodze’ zob. lycki

łapucha – ‘roślina o bladożółtych kwiatach, pospolity chwast rosnący w zbożach i na ugorach’ zob. hodrych

łenta / łynta – ‘sucha nadziemna część krzaka ziemniaka’ zob. łe^ńcina

łe^ńcina – ‘sucha nadziemna część krzaka ziemniaka’ zob. łenta / łynta

^łojć – ‘komenda wydawana koniom, żeby skręciły w prawo’ zob. hejt , wojć

łoⁿka / łóⁿka– ‘teren gęsto porośnięty roślinami zielnymi, głównie trawami, używanymi na paszę’

łubin – ‘roślina pastewna siana na poplon’ zob. g^łorzki łubin, słodki łubin 

mag dziki– ‘pospolity chwast zbożowy kwitnący na czerwono’

majok – ‘duże, stare drzewo’

manyż – ‘urządzenie złożone z zespołu przekładni kół zębatych i wał przegubowy wykorzystujące do napędu maszyn pracę zwierząt pociągowych’ zob. kierat

marjónka – ‘majeranek’

marker – ‘proste narzędzie do wyznaczania równych rzędów pod zasiew, np. warzyw’ zob. cecha

mecka – ‘metalowe naczynie do odmierzania paszy’

mendel / myndel – ‘kilkanaście (piętnaście, czasem dwanaście lub dziesięć) snopów zboża, ustawionych razem na polu’ zob. kopa

miałko – ‘płytko’

miedza – ‘wąski pas niezaoranej ziemi, rozgraniczający pola uprawne’

mierzwa – ‘nawóz naturalny otrzymywany ze ściółki zmieszanej z odchodami zwierząt gospodarskimi’ zob. gnój, nawóz, obornik

mieszalnik – ‘urządzenie do mieszania paszy’

mietlarz – ‘człowiek wyrabiający miotły’

mietlonka – ‘brzozowa miotła’ zob. miotła

miotła – 1. ‘tu: pęk związanych rózeg, piór, służący do czyszczenia powierzchni, zamiatania’ zob. mietlonka, 2. ‘chwast zbożowy, rodzaj wysokiej trawy’

młocarnia – ‘maszyna do młócenia zboża’

młynek – ‘urządzenie do czyszczenia ziarna z plew’ zob. wialnia, wiejnik

modrak – ‘popularny chwast zbożowy, kwitnący na niebiesko, chaber’

mogiła – ‘dół do przechowywania okopowych, zwłaszcza kartofli, zabezpieczony przed zimnem w taki sam sposób’ zob. kopiec

moⁿczyty– ‘o ziemniaku: zawierający dużo skrobi, mączysty’

motor – ‘silnik’

motowidła – ‘element budowy snopowiązałki’ zob. grabie, śmiga, śmigła

motyka – ‘ręczne narzędzie zaopatrzone w trzy lub cztery zęby albo ostrze w kształcie prostokąta, służące głównie do wykopywania ziemniaków, usuwania chwastów lub spulchniania ziemi’ zob. dziabka, haczka

murzonka – ‘czarne ziarno pojawiające się niekiedy w kłosie; sporysz’ zob. murzynek, murzynica

murzynek – ‘czarne ziarno pojawiające się niekiedy w kłosie; sporysz’ zob. murzonka, murzynica

murzynica – ‘czarne ziarno pojawiające się niekiedy w kłosie; sporysz’ zob. murzonka, murzynek

na szage – ‘na ukos, na skróty’

na wirzchu – ‘miejsce, w którym był koń idący z lewej strony podczas orania’

nadkładka – ‘boczna deska wozu, którym wozi się gnój/obornik’ zob. bok

narządzać – ‘naprawiać’

narzno^ńć sie – ‘dużo czegoś naciąć, narżnąć, nasiekać’

nasienie – ‘ziarno’

nawóz – 1. ‘nawóz naturalny otrzymywany ze ściółki zmieszanej z odchodami zwierząt gospodarskimi’ zob. gnój, mierzwa, obornik; 2. ‘substancja zawierająca składniki pokarmowe niezbędne do rozwoju roślin, dostarczana roślinom uprawnym najczęściej do gleby’

obora – ‘pomieszczenie, w którym przebywają krowy’

obornik – ‘nawóz naturalny otrzymywany ze ściółki zmieszanej z odchodami zwierząt gospodarskimi’ zob. gnój, mierzwa, nawóz

obryⁿcz – ‘żelazna zewnętrzna osłona koła drewnianego’

obrzóⁿdek – ‘codzienne prace w gospodarstwie, szczególnie związane z hodowlą zwierząt’ zob. oprzyⁿd

obrzynek – ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. klofta, kruciok, szczapa, wałek

obsiekać / obszykać – ‘kosić zewnętrzny pas zboża; okosić’

obsypnik / osypnik – 1. ‘narzędzie służące do obsypywania ziemniaków na wiosnę’ zob. radło; 2. ‘narzędzie służące do usuwania chwastów’

odkładnia – ‘część pługa służąca do odwracania i odkładania skib pociętych przez lemiesz’ zob. odkładnica

odkładnica – ‘część pługa służąca do odwracania i odkładania skib pociętych przez lemiesz’ zob. odkładnia

odpad – ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klofta, klops, kromka, szczapa

odpaść – ‘dać jeść zwierzętom, nakarmić’

oho!– ‘komenda wydawana koniom, żeby zwolniły’ zob. wolno … wolno!

opołka – ‘metalowe naczynie służące do siewu ręcznego’ zob. kopanka

oprysk – ‘opryskiwanie roślin rozpylona substancja owadobójczą’

opryskiwacz – ‘narzędzie do usuwania chwastów działające na zasadzie rozpylania środka chemicznego’ zob. opylacz / opyłacz

oprzyⁿd – ‘codzienne prace w gospodarstwie, szczególnie związane z hodowlą zwierząt’ zob. obrzóⁿdek

opylacz / opyłacz – ‘narzędzie do usuwania chwastów działające na zasadzie rozpylania środka chemicznego’ zob. opryskiwacz

orać na ociep – ‘orać od brzegów’

ość – ‘długa, kłująca część kłosa’

ozimy – ‘siany jesienią’

papiórowy – ‘papierowy’

parnik – ‘urządzenie do parowania (gotowania na parze) ziemniaków lub innych pasz dla zwierząt’

parówa – ‘prosta maszyna do młócenia zboża’ zob. parówa

parówka – ‘prosta maszyna do młócenia zboża’ zob. parówka

partacka robota – ‘źle, niedbale wykonana praca’ zob. chrytu ... chrytu ..., patyracko robota, spaprana robota

patyracko robota – ‘źle, niedbale wykonana praca’ zob. chrytu ... chrytu ..., partacka robota, spaprana robota

pieła – ‘piła’

piełka – zdr. pieła

pilarka – ‘piła spalinowa’

pinek / pińek– zdr. pień

pińćskibowy pług – ‘pług o pięciu skibach’

płoz / płóz – ‘element pługa wchodzący w ziemię i odkładający ziemię’ zob. płoza

płoza – ‘element pługa wchodzący w ziemię i odkładający ziemię’ zob. płoz / płóz

pług– ‘służące do orania narzędzie rolnicze, konne lub ciągnikowe, którego zasadniczą część stanowi korpus płużny składający się ze stalowego lemiesza, podcinającego skiby ziemi, i z odkładnicy, odwracającej i kruszącej te skiby’

podwióⁿsło – ‘rodzaj powrozu, sznura, skręconego ze słomy’ zob. powróⁿsło, powrzóⁿsło

pokos – 1. ‘koszenie trawy, sianokosy’; 2. ‘pas skoszonej trawy lub zboża, układający się na łące lub polu za kosiarzem lub za maszyną koszącą’

pole – ‘obszar ziemi przeznaczony pod uprawę, nadający się do uprawy; ziemia uprawna’

poplón – ‘rośliny uprawiane w polu w okresie między sprzętem a siewem dwóch roślin uprawianych na tym samym polu jako plony główne’

poprzecznik – ‘nie zaorany odcinek pola, przeznaczony do zawracania podczas prac polowych lub zostawiania maszyn, np. pługów, przyczep itp.’ zob. przecz / przycz

potraw– ‘drugi pokos trawy wykonywany zwykle we wrześniu’ zob. druga trawa

powrozek – zdr. powróz

powróⁿsło – ‘rodzaj powrozu, sznura, skręconego ze słomy’ zob. podwióⁿsło, powrzóⁿsło

powrzóⁿsło – ‘rodzaj powrozu, sznura, skręconego ze słomy’ zob. podwióⁿsło, powróⁿsło

pr! – ‘komenda wydawana koniom, żeby zatrzymały się’

presa – ‘maszyna rolnicza do prasowania słomy w kostki itp.’

pryzma – ‘stos obornika, ziemniaków, kamieni itp. składowany na polu uprawnym, ewentualnie w obejściu lub poza nim’

przecz / przycz – ‘nie zaorany odcinek pola, przeznaczony do zawracania podczas prac polowych lub zostawiania maszyn, np. pługów, przyczep itp.’ zob. poprzecznik

przepondnice – ‘duchy nawiedzające w południe odpoczywających w polu’

przetrzoⁿsaczograbiarka – ‘maszyna rolnicza do przetrząsania na łące świeżo skoszonej trawy lub siana dla przyspieszenia ich wysychania’

pszenica / pszynica – ‘jeden z podstawowych gatunków zboża, zwykle o bezościstych kłosach’

pszyniczysko – ‘pole, na którym rosła pszenica’

pyrczysko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. kartoflisko, ziemniaczysko

pyrczysko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. kartoflisko, ziemniaczysko

pyrka – ‘roślina z rodziny psiankowatych, pochodząca z Ameryki Płd., uprawiana powszechnie na całym świecie dla bulw korzeniowych – jadalnych, pastewnych i przemysłowych; bulwa tej rośliny’ zob. ziemniak / ziemniok / zimniak / zimniok

pyrzówa – ‘pole obrośnięte perzem’

radlina – ‘rząd, w którym rosną ziemniaki’ zob. radlónka, rajka

radlónka– ‘rząd, w którym rosną ziemniaki’ zob. radlina, rajka

radło – ‘urządzenie służące do robienia bruzd przy uprawie roślin okopowych i do ich obsypywania’ zob. obsypnik / osypnik

rajka – ‘rząd, w którym rosną ziemniaki’ zob. radlina, radlónka

rama – ‘główna część pługa, radła, kieratu; zawieszenie’ zob. korpus

roⁿczka / róⁿczka – ‘część narzędzia służąca do trzymania go w dłoni’ zob. cz^łonek / cz^łónek / czółek/ czszónek / trzonek / trzónek, uchwyt

rorzucać – ‘rozrzucać’

rorzutnik – ‘maszyna rolnicza do rozrzucania obornika’

roztrzoⁿsarka – ‘maszyna do przetrząsania, przewracania siana w celu przyspieszenia wysychania’

róg – ‘ostro zakończony element metalowej części prostych narzędzi; ząb’zob. zomb

rudowanie – ‘oczyszczanie terenu z pozostałości po ściętych drzewach’ zob. karczowanie

rumian – ‘biało kwitnąca roślina z rodziny astrowatych; tu: chwast zbożowy’ zob. rumianek

rumianek – ‘biało kwitnąca roślina z rodziny astrowatych; tu: chwast zbożowy’ zob. rumian

rzysko – ‘pole po skoszeniu rosnących na nim roślin, głównie zbóż, z pozostawionymi dolnymi częściami roślin’ zob. ściernisko

sadzyniak – ‘ziemniak przeznaczony do sadzenia’

samosiwka – ‘samowysiewające się zboże’

schorzonera – ‘warzywo o korzeniu i smaku przypominającym rzepę’

siano – ‘skoszone i wysuszone rośliny łąkowe i pastwiskowe, a także uprawne rośliny motylkowe i mieszanki pastewne, stanowiące wysokowartościową paszę objętościową’

sianokiszónka – ‘karma dla zwierząt domowych ze sfermentowanych roślin lub ich części’ zob. kiszónka

sianokosy – ‘okres koszenia traw’

siec – ‘kosić’ zob. kosić

sieczka – ‘drobno pocięte słoma, siano itp., służące jako pasza’

sieczkarnia – ‘maszyna do cięcia słomy, siana na sieczkę’

siekira – ‘ręczne narzędzie składające się ze stalowego ostrza osadzonego na drewnianym trzonku, służące m.in. do rąbania’

siew– ‘rozsypywanie, rozrzucanie nasion w przygotowaną glebę za pomocą siewników lub ręcznie oraz przykrywanie ich ziemią’

siewca – ‘ten, kto sieje’

siewnik –‘maszyna rolnicza do wysiewania nasion i nawozów mineralnych’ zob. dryl / bryl

siewy – ‘okres siania’

sirp – 1. ‘dawne ręczne narzędzie rolniczne do żęcia lub ubierania zbóż, traw itp., składające się z półkoliście wygiętego ostrza osadzonego w drewnianej krótkiej rękojeści’; 2. ‘narzędzie do obcinania liści buraków’

skiba – ‘wąski pas gleby odcinany i odkładany przez lemiesz i odkładnicę pługa’

 sklep – ‘piwnica’

skotorz – ‘pracownik dużego gospodarstwa hodowlanego, odpowiedzialny za dojenie krów’ zob. szwajcer

słodki łubin – ‘roślina pastewna siana na poplon’ zob. g^łorzki łubin, łubin

smolny – ‘bogaty w żywicę’

snop – ‘związany pęk zżętego zboża lub słomy’

snopek ‘ręcznie robione wiązki zboża’

snopek – 1. ‘związany pęk zżętego zboża lub słomy’; 2. ‘słoma lub siano sprasowane w kształcie kostki lub walca’

snopowioⁿzałka – ‘maszyna rolnicza do koszenia i wiązania zboża w snopy’

spaprana robota – ‘źle, niedbale wykonana praca’ zob. chrytu ... chrytu ..., partacka robota, patyracko robota

srowy – ‘tu: nieoheblowany’

stodoła – ‘budynek w gospodarstwie rolnym przeznaczony do przechowywania zebranego zboża, siana i słomy’

stożysko – ‘miejsce, na którym stał stóg’

stóg – ‘duży, stożkowaty stos siana, zboża, słomy układany zwykle wokół pionowego drąga’

szagom– ‘bronowanie w poprzek’

szalować – ‘płytko orać’

szalownik – ‘pług odkładający pięć skib’

szczapa – 1. ‘boczny, nieforemny, jednostronnie płaski fragment pnia po pocięciu na deski’ zob. klofta, klops, kromka, odpad; 2. ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. klofta, kruciok, obrzynek, wałek

szefel – 1. ‘koszyk przeznaczony do zbioru ziemniaków zob. koszyk, 2. ‘miara objętości stosowana podczas zbioru ziemniaków oraz rozliczenia pracowników zbierających ziemniaki w większych gospodarstwach’

szerokobijoⁿca – ‘dawna maszyna do młócenia’ zob. szyrokomłotna

szopa – ‘tu: pomieszczenie na torf’

szpadel – ‘ręczne narzędzie do kopania ziemi, przerzucania materiałów sypkich itp.’

sztych – ‘miara głębokości, wbicie szpadla w ziemię na całą długość ostrza’

szwajcer – ‘pracownik dużego gospodarstwa hodowlanego, odpowiedzialny za dojenie krów’ zob. skotorz

szypa – ‘łopata do nakładania torfu, szersza od łopaty’

szyrokomłotna – ‘dawna maszyna do młócenia’ zob. szerokobijoⁿca

ściernisko – ‘pole po skoszeniu rosnących na nim roślin, głównie zbóż, z pozostawionymi dolnymi częściami roślin’ zob. rzysko

ścierń / cirń – ‘dolna część snopka’ zob. knówie

śmiga – ‘element budowy snopowiązałki, motowidło’ zob. grabie, motowidła,

śmigła – ‘element budowy snopowiązałki, motowidło’ zob. grabie, motowidła, śmiga

śmigówka –‘dawna maszyna do żniw’ zob. kosiarka, żniwiarka

śpisz – ‘pomieszczenie na poddaszu budynków gospodarczych przeznaczone do przechowywania zapasów zboża, spichlerz’

śrut – ‘pasza dla zwierząt z rozdrobnionych ziaren zbóż i roślin strączkowych’ zob. śruta

śruta – ‘pasza dla zwierząt z rozdrobnionych ziaren zbóż i roślin strączkowych’ zob. śrut

śrutownik – ‘maszyna do rozdrabniania ziarna na paszę’

świniarnia – ‘pomieszczenie dla świń’ zob. chlew

toporzysko – ‘rękojeść toporka, siekiery’

torf – ‘organiczna skała osadowa barwy brunatnej lub czarnej, powstała z obumarłej roślinności bagiennej’

torfowisko – ‘teren porośnięty roślinnością bagienna tworzącą torf’

trak – ‘maszyna do przecierania kłód drzewnych na tarcicę’

traktor – ‘pojazd mechaniczny o dużej sile pociągowej napędzany silnikiem spalinowym, przystosowany do ciągnięcia lub pchania pojazdów i urządzeń bez własnego napędu, także do napędzania niektórych maszyn’ zob. cioⁿgnik

trawiarka – ‘maszyna do koszenia trawy’ zob. kosiarka

trzyskibowiec – ‘pług o trzech skibach’

trzyze^mbowy – ‘o trzech zębach’

tulejka – ‘część maszyny w kształcie rury o przekroju cylindrycznym’

tytka – ‘papierowa torebka’

ubieraczka / ubieroczka – ‘kobieta odbierająca zboże za kosiarzem i wiążąca je w snopki’ zob. zbieraczka

uchwyt – ‘część narzędzia służąca do trzymania go w dłoni’ zob. cz^łonek / cz^łónek / czółek/ czszónek / trzonek / trzónek, roⁿczka / róⁿczka

urównywać zimie– ‘ciągać brony po polu uprawnym’ zob. brónować, włóczyć

wałek – ‘krótki, poobrzynany kawałek drzewa’ zob. klofta, kruciok, obrzynek, szczapa

warzywnik – ‘miejsce w ogrodzie przeznaczone pod uprawę warzyw’

werblik – ‘część końskiej uprzęży’

wialnia – ‘urządzenie do czyszczenia ziarna z plew’ zob. młynek, wiejnik

widełki / widołki – ‘widły o dwóch zębach służące do podawania snopków’

widły – ‘narzędzie rolnicze składające się najczęściej z trzech metalowych zębów, połączonych ze sobą i osadzonych na drewnianym trzonku; także: metalowa część tego narzędzia’

wie! / wio! – ‘komenda wydawana koniom, żeby ruszyły albo szły szybciej’

wiejnik – ‘urządzenie do czyszczenia ziarna z plew’ zob. młynek, wialnia

wieprzobicie – ‘zabijanie świni, świniobicie’

wióⁿzałka – ‘maszyna służąca do wiązania słomy w snopki’

włóczyć – ‘ciągać brony po polu uprawnym’ zob. bronować, urównywać zimie

wojć – ‘komenda, żeby koń szedł w prawo’ zob. hejt, ^łojć

wolno … wolno! – ‘komenda wydawana koniom, żeby zwolniły’ zob. oho!

wybirki – ‘okres zbioru ziemniaków’ zob. wykopki

wykopki – ‘okres zbioru ziemniaków’ zob. wybirki

zadać – ‘nasypać zwierzętom pokarmu’

zadzior – ‘długi cienki kawałek drewna, który wbił się w skórę, drzazga’

zagón – 1. ‘długi i wąski kawałek pola’ zob. klin, 2. ‘wąski pas ziemi w ogrodzie, na którym rosną warzywa jednego gatunku, grządka’

zagónik – zdr. zagón

zakamieniałe – ‘o polu, na którym jest dużo kamieni’ zob. kamieniałe, kamieniaste, kamieniste, kamiónka

zaprawy – ‘przetwory owocowe i warzywne robione w słoikach na zimę’

zbieraczka – ‘kobieta odbierająca zboże za kosiarzem i wiążąca je w snopki’ zob. ubieraczka / ubieroczka

zboże – 1. ‘rośliny uprawne z rodziny traw, dostarczające ziarna i słomy’; 2. ‘nasiona, ziarno’

zgrzebło – ‘metalowa szczotka do czyszczenia koni’

ziarko – zdr. ziarno

zielone – ‘świeżo skoszone rośliny pastewne, motylkowe lub mieszanki używane jako pasza dla zwierz™ gospodarskich’ zob. zielonka

zielonka – ‘świeżo skoszone rośliny pastewne, motylkowe lub mieszanki używane jako pasza dla zwierz™ gospodarskich’ zob. zielone

zielsko – ‘roślina niepożądana, rosnąca dziko wśród upraw na polach, łąkach, w ogrodach, lasach itp., utrudniająca uprawę roślin użytkowych i hamująca ich wzrost; chwast’

ziemniaczysko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. kartoflisko, pyrczysko

ziemniaczysko – ‘pole, na którym rosły ziemniaki’ zob. kartoflisko, pyrczysko

ziemniak / ziemniok / zimniak / zimniok – ‘roślina z rodziny psiankowatych, pochodząca z Ameryki Płd., uprawiana powszechnie na całym świecie dla bulw korzeniowych – jadalnych, pastewnych i przemysłowych; bulwa tej rośliny’ zob. pyrka

zimowy – ‘o zbożu z zeszłego roku’

zomb – ‘ostro zakończone części wideł, grabi, motyki i in. narzędzi’zob. róg

żniwa – ‘okres zbioru zbóż’

żniwiarka –‘dawna maszyna do żniw’ zob. kosiarka, śmigówka

żniwiarz – ‘człowiek, który kosi zboże, trawę, itp. za pomocą kosy’ zob. kosiarz

żytni – przym. od żyto

żyto – ‘jeden z podstawowych gatunków zboża, o kłosie ościstym’