Leksykon terminów

Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych



Halina Karaś

Powrót do listy haseł

Bezokolicznik

Halina Karaś   

Bezokolicznik to forma fleksyjna czasownika, nieokreślona pod względem czasu, osoby, liczby i rodzaju. Bezokoliczniki w gwarach ludowych w niewielkim stopniu różnią się od tych w języku ogólnym. W Polsce północno-wschodniej występuje zmieszanie dwóch typów koniugacyjnych: -, -)( -, w wyniku którego nastąpiło wyrównanie bezokoliczników na -eć do form na -ić / -yć, np. widzić, słyszyć, cierpić, leżyć (wg bielić, robić, głuszyć). Na niewielkich obszarach Mazowsza pojawiają się natomiast formy na -eć zamiast na -ić / -yć, np. pogodzieć, modleć, ułożeć, robieć, zrobieć, chodzieć, postawieć. Gwary części Małopolski (głównie południowej i częściowo środkowej), Wielkopolski południowej i zachodniej, Śląska zachowują starszy typ bezokoliczników na -ować, np. pokazować, zapisować, podskakować wobec ogólnopolskiego i mazowieckiego pokazywać, zapisywać, podskakiwać (podobnie -ow- występuje w czasie przeszłym).

Na niewielkich obszarach w środkowo-północnej Małopolsce, na Spiszu, w Sądeckiem, w części Lubelszczyzny (obszar na południowy wschód od Lubartowa), w okolicach Suwałk, w Malborskiem i w kilku innych punktach na północy na skutek analogii do form czasu teraźniejszego na -uj- bezokoliczniki na -ować zostały zastąpione formami na -uwać, np. pokazuwać, zapisuwać (podobnie -uw- jest w czasie przeszłym). Niektóre gwary (śląskie, w tym cieszyńskie, a także niektóre małopolskie, np. żywiecka) końcowe -ć w formach bezokolicznika zastąpiły jotą (-j): pisaj, czytaj, zrobij. Ponadto na znacznym obszarze bez wyraźnego zróżnicowania terytorialnego końcowe ‑ć po spółgłoskach s (ś) zanika: jejś = jeść, niyś = nieść, wiyjś = wieść. Por. Składniowe konstrukcje z bezokolicznikiem, Zmorfologizowane procesy fonetyczne.

 
Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS