|
Strona 4 z 5 Obrzędy rodzinne
Wesele
Obrzęd weselny był najbardziej rozbudowany ze wszystkich obrzędów rodzinnych. Świadczyć może o tym liczba poszczególnych etapów z nim związanych, takich jak: rainy, zmówiny, spraszanie gości weselnych, ubieranie panny młodej, czynności przed wyjazdem do ślubu, w drodze ze ślubu, mały obiad, przygotowanie przed oczepinami, oczepiny, po oczepinach oraz drugiego dnia wesela. Każde z tych wydarzeń miało własną bogatą symbolikę i układ. W czasie pierwszej i drugiej wojny światowej wiele zwyczajów praktykowanych w XIX wieku zanikło. Tradycyjne obrzędy weselne zaczynały się od kojarzenia małżeństwa, które należało do swata lub rajnika i było wynagradzane. Swat przychodził do rodziców dziewczyny w czwartek i dawał do zrozumienia, że chodzi o córkę, mówiąc na przykład o białej gąsce lub cielaku. W większości małżeństwa kojarzone były przez rodziców, jednak w obecności swata dziewczyna musiała wyrazić zgodę. Jeśli odpowiadała „cy jo wim”, oznaczało, że przyjmuje kawalera. Odmienne stanowisko mogła wyrazić, uciekając za piec. Później tego samego dnia swat przychodził w towarzystwie kawalera. Tę pierwszą wizytę kawalera nazywano rainami, dowiadami, rajbami lub drużbami. Drugim etapem kojarzenia małżeństwa były zmówiny lub zdawiny, wyprawiane tydzień po rainach, a już w sobotę młodzi jechali do kościoła, by dać na zapowiedzi. Niekiedy towarzyszyły im tańce i śpiew. W uroczystości oprócz rodziny i sąsiadów uczestniczyły przyszłe druhny weselne i drużbowie. Uzgadniano wówczas sprawy majątkowe i ustalano listę gości. Zapraszanie gości należało do obowiązków starszego drużby (wybranego w dniu zmówin), któremu czasem towarzyszył młodszy drużba. Ubrani w tradycyjne stroje kujawskie z batem ozdobionym wstążkami i białymi chustkami wędrowali po wsi czasem do późnych godzin nocnych. Po wejściu starszy drużba wygłaszał wierszowaną przemowę. Uczestnicy wesela ubrani byli w odświętny strój kujawski. W zależności od tego, czy rodzice panny młodej byli zamożni, strój panny młodej był bogatszy lub skromniejszy. Głowę panny młodej zdobiono wieńcem lub koroną splecioną z kolorowej bibułki, zdobioną paciorkami, kwiatami i wstążkami. W ubraniu panny młodej nie mógł się pojawić kolor czerwony. Biedniejsze panny ubierane były przez dziedziczkę. Pan młody przybywał po pannę młodą w towarzystwie muzykantów i gości weselnych, by zabrać ją do domu weselnego. Tam witali młodych rodzice i goście. Rodzice po przemowie starszego drużby udzielali swym dzieciom błogosławieństwa. Następnie orszak weselny wyruszał na ślub. Pan młody jechał zazwyczaj w towarzystwie druhen, panna młoda – drużbów. Wozy były pięknie przystrajane zielenią i wstążkami. Na Kujawach najczęściej panna młoda wchodziła do kościoła w towarzystwie dwóch drużbów, a pan młody – dwóch druhen. Po ślubie panna młoda zostawała chwilę w kościele, wychodziła dopiero wywołana przyśpiewkami, przyprowadzona przez starszego drużbę. Orszak weselny niekiedy napotykał na różne przeszkody (np. rozpalone ognisko), co zmuszało do wykupienia się. Kiedy państwo młodzi wracali do domu weselnego, drzwi były zamknięte. Drużbowie i druhny śpiewali, proszące o wpuszczenie do środka, panna młoda musiała podać nazwisko swojego męża. Ostatecznie na próg wychodzili rodzice panny młodej, którzy wynosili na powitanie chleb, sól i dziecko. Po powrocie ze ślubu miał miejsce mały obiad. Osobą odpowiedzialną za częstowanie i zabawianie gości był starszy drużba. W czasie wesela cały czas przygrywała kapela. Spożywaniu posiłku towarzyszyły przyśpiewki, na które często od razu układano odpowiedź, a także przemówienia starszego drużby. Po obiedzie wystawiano z izby stoły i tańczono nieustannie przez kilka godzin, przede wszystkim szybkie i wolne kujawiaki, oberki, mazurki, polki. Po północy, a czasem dopiero po 2.00 w nocy, gości częstowano dużym obiadem, po którym rozpoczynały się przygotowania do oczepin. Przed panną młodą stawiano jabłonkę (gałązkę drzewa obwieszoną jabłkami i wstążkami) lub gaiczek (małą udekorowaną choinkę). Przygotowaniu towarzyszyły poważne pieśni, którymi panna młoda żegnała się z domem rodzinnym i ze stanem panieńskim. Pannie młodej zakładano czepek na głowę, w ten sposób wkraczała do grona kobiet zamężnych. Rytuały oczepin spełniane były przez swaszkę i trwały bardzo długo. Pannę młodą sadzano na środku izby, a każda zamężna kobieta zdejmowała jakąś część z wieńca lub korony panny młodej, która w tym czasie płakała. Następnie pannie młodej zakładano czepiec, a swaszka zaczynała zbierać datki na czepiec. Po oczepinach panna młoda tańczyła chodzonego z wszystkimi gośćmi, a na koniec z panem młodym. Tradycyjne wesele trwało dwa lub trzy dni. Dłużej mogło trwać w wesele gospodarskie, służba folwarczna i dworska mogła świętować tylko w niedzielę, czyli w dzień wolny od pracy, podobnie robotnicy rolni.
Strój kujawski
Strój męski – mężczyźni nosili czarne cylindry wstęgą lub aksamitką. Ubożsi nosili rogatywki. Koszule miały krój poncho podłużnego, tj. przód i tył był krojony z jednego kawałka materiału, bez otworu na głowę; szyto je z tkanin lnianych i dekorowano jedwabną lub wełnianą chusteczką w różnych odcieniach czerwieni związywaną pod kołnierzykiem. Na koszulę zakładano kaftan zwany jakąszyty z dobrego gatunkowo prążkowanego sukna. Ozdabiano go czarną stebnówką i zapinano na pięć czerwonych guzików. Na jakę zakładano kamizelkę zwaną katankąuszytą zwykle z granatowego sukna, podszytą czerwoną podszewką. Koszule przepasywano kolorowymi pasami. Spodnie miały bardzo proste kroje; szyte były z białego lub kolorowego płótna lub sukna. W zimie noszono spodnie ze skór owczych (runem do wewnątrz). Na nogi zakładano buty z cholewami.
Strój kobiecy – panny latem chodziły z odsłoniętą głową, czasem przystrojoną kwiatami; w zimie nosiły chustki. Mężatkom obyczaj nakazywał szczelnie zakrywać włosy, stąd nosiły one chustki lub czepce. Kujawski tiulowy, płócienny lub batystowy haftowany czepiec – kopka– był zawsze koloru białego. Tył czepka zdobiła falbanka zwana kaczorkiem. Po przekątnej czepka zwinięta była jedwabna chustka, kaczorówka, najczęściej w kolorach szafirowym i fioletowym. Koszule szyto z płótna, miały one krój typu przyramkowego; były długie, przy szyi wykończone niewielkim kołnierzykiem. Jako odzież wierzchnią dziewczęta nosiły sznurówki, ściśle opasujące kibić oraz gorsety, które również były dopasowane, ale dłuższe niż sznurówki i w dolnej części wykończone trapezowatymi klapkami. Na koszulę lub sznurówkę zakładano kabat– kaftan szyty z sukna granatowego lub ciemnozielonego, podszyty zieloną lub czerwoną tkaniną. Kujawianki nosiły jednocześnie co najmniej trzy spódnice. Jako pierwszą zakładano czerwoną spódnicę z wełny lub barchanu, ozdobioną haftkami lub aksamitkami. Następna była spódnica biała, płócienna, haftowana. A na nią jeszcze nakładano najdłuższą i najszerszą z lnu (noszoną latem) lub z wełny (na zimę). Zarówno panny, jak i mężatki nosiły zapaski. Zapaski odświętne były zwykle zielone, złote lub fioletowe, szyte z jedwabiu lub adamaszku i ozdobione białym haftem. Na nogi kobiety zakładały pantofle z pomponem lub sznurowane buciki z niskimi cholewkami. Ozdobą stroju były korale i bursztyny oraz, srebrne, złote, cynowe lub tombakowe pierścionki ze sztucznymi kamieniami.
|
