Region dziś

Historyczne związki między powiatami istniejącego przez cały okres I Rzeczypospolitej województwa sieradzkiego decydują o doborze miejscowości objętych badaniem: dawny i obecny powiat sieradzki reprezentują tu miejscowości Chojne i Woźniki, dawny powiat szadkowski – położone centralnie Choszczewo k. Szadku (dziś powiat zduńskowolski) oraz leżący na północy Felicjanów k. Uniejowa (dziś powiat poddębicki),  dawny i obecny powiat radomszczański – Folwarki (dziś w granicach miasta Radomska), a dawny powiat wieluński – Lututów, leżący tuż przy granicy z powiatem sieradzkim, zawsze silniej związany z Sieradzem, niż z Wieluniem czy Wieruszowem, siedzibą obecnego powiatu. Nie przeprowadzono jeszcze nowych badań w dawnym powiecie ostrzeszowskim i piotrkowskim.

Położenie badanych miejscowości decyduje o tym, że kolejno są tu uwzględnione dane dotyczące współczesności Sieradza, Zduńskiej Woli i Uniejowa, oraz Radomska, a także dzisiejszych powiatów sieradzkiego, zduńskowolskiego i radomszczańskiego.

 

Powiat sieradzki obejmuje „obszar 1491 km² i jest jednym z 24 powiatów województwa łódzkiego, największym pod względem powierzchni (8,2% powierzchni województwa łódzkiego oraz 0,48% powierzchni kraju)” (Kamiński 2009, s. 7). „Ludnośćpowiatu sieradzkiego z roku na rok maleje, spada też przyrost naturalny. W końcu 1998 r. było 125.659 osób (tj. 4,7% ludności województwa i 0,3% ludności kraju), z których 54.885 osób zamieszkiwało w 4 miastach. Osadnictwo wiejskie charakteryzuje dość gęsta sieć małych i średnich miejscowości o przeciętnej 180 mieszkańców na 1 wieś (w województwie łódzkim 183 mieszkańców, a w kraju 259). Rozpiętość zaludnienia wsi waha się od 40 do ponad 1000 mieszkańców. Na jedną miejscowość przypada średnio3,8 km² (w województwie 3,4 km², a w kraju 5,5km²)” (Kamiński 2009, s. 7). Powiat ma charakter rolniczo-przemysłowy, z dobrze rozwiniętą funkcją usługową. Sieradz, liczący w końcu 2007 r. 43,7 tys. mieszkańców, „dysponuje dużym – w stosunku do całego powiatu – potencjałem gospodarczym, usługowym i intelektualnym. Działają tu instytucje usługowe, zakłady i firmy spełniające m.in. podstawowe funkcje ponadpowiatowe zwłaszcza w zakresie służby zdrowia, kultury, edukacji, obsługi finansowej, administracji państwowej i gospodarczej”. (Kamiński 2009, s. 7). W Sieradzu koncentruje się też przemysł powiatu, który „zatrudniał (w zakładach zatrudniających powyżej 9 pracowników) około 6 tys. osób, z tego prawie 60% pracowało w Sieradzu”. (Kamiński 2009, s. 8). „Zdecydowaną większość wśród podmiotów gospodarczych (93,8%) stanowiły małe przedsiębiorstwa, zatrudniające do 9 osób. Firmy, w których pracowało od 10 do 49 osób stanowiły 5,1%, a zatrudniające powyżej 50 pracowników – 1,1%. Wskaźniki te są korzystniejsze niż w województwie łódzkim” (Kamiński 2009, s. 9). W Sieradzu od lat dziewięćdziesiątych XX wieku rozwija się szkolnictwo wyższe. „Dziś we wszystkich placówkach ulokowanych w Sieradzu kształci się łącznie ponad 2 tys. studentów. W Sieradzu działa jako samodzielna jednostka organizacyjna Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, w której studiowało około 350 osób. Ofertę edukacyjną na poziomie akademickim uzupełniają mieszczące się w Sieradzu: Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Politechniki Łódzkiej, Zespół Zamiejscowych Ośrodków Dydaktycznych Uniwersytetu Łódzkiego, Wydział Zamiejscowy w Sieradzu Wyższej Szkoły Kupieckiej w Łodzi oaz Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych.” (Kamiński 2009, s. 9). Powiat sieradzki położony jest wzdłuż rzeki Warty w jej środkowym odcinku. Warta licząca 808 km, trzecia pod tym względem w sieci hydrologicznej Polski, „ma swoje źródła w Kromołowie k. Zawiercia na wysokości 400 m npm. Z Sieradzkiem spotyka się nieco niżej – 180 m npm w gminie Działoszyn, rozstaje się z nim pod Uniejowem.” (Z biegiem Warty, s. 7)

 

 

 

 

Uniejów to stara miejscowość nadwarciańska, a pierwsza o niej wzmianka pochodzi z 1136 r. Od 1290 r. Uniejów był miastem, a prawa miejskie stracił w 1870 r., by ponownie odzyskać je dopiero w roku 1919. Dziś to miasto liczące ponad 2,6 tys. mieszkańców. Związki Uniejowa z regionem sieradzkim poświadcza opis miasta w przewodniku turystycznym „Sieradz i okolice” (Ruszkowski 2000, s. 209-210). Uniejów był związany z Sieradzkiem, w przedrozbiorowym województwie sieradzkim leżał w dawnym powiecie szadkowskim. Dziś Uniejów i jego okolice administracyjnie należą do powiatu poddębickiego w województwie łódzkim, a powiat szadkowski od dawna już nie istnieje. Sam Szadek i jego okolice wchodzą w skład powiatu zduńskowolskiego, który jest najmłodszym powiatem wśród powiatów Sieradzkiego, traktowanego szeroko, jako obszar leżący w granicach przedrozbiorowego województwa sieradzkiego. Powiat zduńskowolski został utworzony dopiero 6 XI 1998 r. Jest to najmniejszy powiat w obecnym województwie łódzkim, liczący 369 km² i ok. 70 tys. mieszkańców. Powiat jest dobrze przedstawiony w filmie „Powiat wielu możliwości”, przygotowanym przez Starostwo Powiatowe w Zduńskiej Woli; za jego udostępnienie i zgodę na wykorzystanie dziękujemy Starostwu Powiatowemu w Zduńskiej Woli. Stolicą powiatu jest centralnie położona Zduńska Wola, założona przez Stefana Prawdzic Złotnickiego w roku 1825. Kulturowa nazwa topograficzna Zduńska Wola to nazwa analityczna, dwuwyrazowa. Dlatego w polszczyźnie potocznej może być w różnorodny sposób skracana, mianowicie albo poprzez elipsę drugiego wyrazu (np. Pracuję w Zduńskiej; codziennie jeżdżę do Zduńskiej), albo poprzez dostosowanie pierwszego członu do odmiany rzeczownikowej dzięki sufiksacji, która jednocześnie powoduje wrażenie spieszczenia: Zdunia (Prawie co tydzień jadę do Zduni;  u nas w Zduni – w rozmowie dwojga młodych ludzi).

 

 

 

Radomsko, stolica powiatu radomszczańskiego, ma ok. 50 tys. mieszkańców. Jest położone nad rzeką Radomką. To miasto stare, a „dokument lokacyjny nadający prawa miejskie, wystawiony został przez księcia sieradzkiego Leszka Czarnego w roku 1266”. (Radomsko, bez r. wyd., s. 7). Miasto zachowało średniowieczny układ z czworobocznym rynkiem, dziś mało widoczny, bo na placu jest mały park, a w nim pomnik królowej Jadwigi, patronki Radomska. Miasto, przeżywające rozkwit w XVI w., w drugiej połowie XVII wieku podupadło. „Kwitnący gród stał się niewielką królewszczyzną, o czym można się przekonać choćby z ilości domów w mieście. Gdy w roku 1616 spis wykazywał 353 domy, to już w 1661 roku tylko 73, a w końcu XVII wieku zaledwie 30. Upadło rzemiosło i handel. Epidemia tyfusu zdziesiątkowała ludność”. (Radomsko, bez r. wyd., s. 8). Miasto powoli odradzało się, a w drugiej połowie XIX wieku nastąpił wzrost demograficzny, spowodowany zmianą charakteru miasta z rolniczego na rzemieślniczo-przemysłowy. W tym czasie został też wybudowany ratusz miejski (1857 r.), w którym obecnie mieści się Muzeum Regionalne, powstałe w roku 1970. Także w drugiej połowie XIX w. został wybudowany w miejscu starego nowy kościół w stylu neobarokowym pw. św. Lamberta. A na początku XX w. „Radomsko było jednym z najbardziej uprzemysłowionych miast w guberni piotrkowskiej” (Radomsko bez r. wyd., s. 14). Po odzyskaniu niepodległości, w dwudziestoleciu międzywojennym wchodziło w skład województwa łódzkiego, do którego należy także obecnie, z przerwą na lata 1975-1998, kiedy było w województwie piotrkowskim. Stanowi centrum administracyjne, kulturalne i przemysłowe powiatu radomszczańskiego, którego powierzchnia to 1 443 km², a liczba ludności: 120,3 tys. mieszkańców. W dawnej willi dyrektora „Metalurgii”  mieści się „Biblioteka Miejska, z licznymi filiami na terenie nowych dzielnic i przedmieść Radomska” (Szwed 2008, s. 9), od 1967 r. jest tu Miejski Dom Kultury, a od 1992 r. ukazuje się „Gazeta Radomszczańska”. W Radomsku przed wojną była duża społeczność żydowska, a cmentarz żydowski przy ul. Przedborskiej 196 został założony w 1806 r.; najstarsze zachowane pomniki nagrobne pochodzą z roku 1863.

 

Zygmunt Kamiński, 2009, Powiat sieradzki 1999-2008, „Na sieradzkich szlakach” XXIV, nr 1, s. 6-12.

Łódzkie – EURO 2012, informator wydany z inicjatywy Marszałka Województwa Łódzkiego.

Radomsko, bez roku i miejsca wyd., wydawca: Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Turystycznej w Piotrkowie, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej w Lublinie, s. 36 + ilustracje.

Andrzej Ruszkowski, 2000, Sieradz i okolice. Przewodnik turystyczny, Sieradz.

Andrzej Ruszkowski, 2009, Powiat sieradzki na przestrzeni wieków, „Na sieradzkich szlakach” XXIV, nr 1, s. 12-16.

Ryszard Szwed, 2008, Z historii Radomska, „Wędrownik. Kwartalnik Krajoznawczy RPK PTTK w Lodzi”, R. 47, s. 5-9.

Z biegiem Warty, Sieradz 1996.

Źródła dziejowe, t. XII, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, t. I. Wielkopolska, Warszawa 1883, s. 50.

 

Fotografie: Alina Kępińska