Książ Wielki Dzieje wsi

 

Monika Kresa Instytut Języka Polskiego UW

 

 

Pierwsze wzmianki o wsi Książ Wielki pochodzą z 1120 roku z kroniki klasztoru cystersów w Jędrzejowie – była wówczas osadą książęcą.

W XVI wieku Książ Wielki pozostawał własnością Spytka z Melsztyna. Prawa miejskie otrzymał najpóźniej w 1385 roku (wg innych źródeł mogło to mieć miejsce nawet w roku 1370). W tym czasie w Książu powstała szkółka parafialna, o której wzmianki pojawiają się w dokumentach siedziby magistratu.

W XVI wieku Książ Wielki był najpierw własnością Marcina Kaminieckiego, który sprzedał go oraz 7 innych wsi Janowi Tęczyńskiemu. Następnie przeszedł on w ręce Jana Bodena, który stworzył w mieście dość potężny ośrodek kalwinów, w którym odbywały się synody w kalwińskie w latach 1558, 1560, 1562. Kolejny właściciel Książa Stanisław Barzy całkowicie usunął z miasta protestantów. W 1582 r. miasto przeszło na własność Myszkowskich, a od 1727 r. należało do rodu Wielopolskich, m.in miasto i pałac były własnością Aleksandra Wielopolskiego.

W XV i XVI wieku odbywały się tu jarmarki słynne na całe woj. krakowskie. Do roku 1795 Książ Wielki pozostawał miastem powiatowym. W ówczesnym powiecie znajdowały się między innymi takie miasta jak: Miechów, Żarnowiec, Wolbrom, Jędrzejów.

Po III rozbiorze w 1795 r. Książ Wielki znalazł się w zaborze austriackim. Od 1809 r. był w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. po kongresie wiedeńskim, został włączony do Królestwa Kongresowego. W roku 1885 utracił prawa miejskie – była to kara za udział mieszkańców w Powstaniu Styczniowym.

Do II wojny światowej prawie połowę liczby mieszkańców Książa Wielkiego stanowili Żydzi, którzy w 1942 roku zostali zamknięci w getcie, a następnie zamordowani. W mieście znajduje się (dziś prawie całkowicie zniszczona) synagoga z XIX wieku.

Poza nią w Książu Wielkim znajduje się poaugustiański kościół i kościół pw. św. Wojciecha z XIV wieku oraz renesansowy pałac Mirów, wzniesiony przez biskupa Myszkowskiego, który powstał w XVI wieku.