Leksykon kaszubski

autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz

 

PRZYIMEK W KASZUBSZCZYŹNIE (kasz. przëmiono, przëmión(k), Ceynowa: rzãdnik) służy łączeniu wyrazów w związki wyrazowe, np. pòsowa z délów, zadzewac w niegò. Większość przyimków kasz. znana jest w polszczyźnie. Niektóre z nich mają jednak inny zakres użycia, np. do ‘cel, przeznaczenie’: ...czim Svjętopółk do svehò kraju béł (Ceynowa 1850). Òstawi pôłnié do║ dlô tatka.; dlô = na: Dlô tegò║ Na to je le jedna rada. Do dawnych p. należą np. liczi ‘(aż) do, (aż) po’: Òna jemù sygô liczi remion. (dziś pn.-wsch.); ò║òb: ò(b) dzéń ‘we dnie, przez dzień’, òb czas, òb lato, òb drogã; òkóm(a) ‘przy, obok’ (pnkasz., śrkasz.): Diôbeł z biédą òkòma jidą.; (ò)króm: Móm wszëtkò króm białczi. Wszëtcë bëlë òkróm cebie.; pòle ‘pod’: Stojã pòle òknã.;(na)przékã║ (na)przéczi ‘naprzeciw(ko)’: Jô cë nigdë na przéczi nie przëszedł ‘nigdy ci nic złego nie uczyniłem’. Nawiązują nieraz do daw. polszczyzny i innych języków słow., np. czeskiego czy dłuż. Do nowych należą m.in. zapożyczone, np. z niem. bùten i ruten ‘poza, na zewnątrz’: bùten chëczi; jizbë ruten, ‘nad miarę’ w idiomie cos je bùten szëkù. P. kòl(e) w połączeniach typu Ta wies leżi kòl Gdyni w funkcji niem. bei. Z lit. polszczyzny pochodzi gwòli, np. gwòli swégò, gwòli zôróbkù (Ceynowa, Derdowski). Tak odczuwane są też np. mimò wobec nimò czy (na)przecyw(kò) wobec (na)procëm(kò), òbòk wobec òkòma. One w odmianie pisanej są unikane, jak też znane z odmiany mówionej: bez ‘przez’: Zajc przelecôł mie bez drogã. (śrkasz., pdkasz.); s(e): Pòj se mną (pnkasz.), wew: wew nocë, wew se, wew swiat (sporad.); zez(a): Ùgrzôłka ‘piecuch’ zeza pieca nosa nie wëtknie. Zrzeszeńcy i np. A. Nagel używali p. sprzëti ‘(na)przeciw’: Òn mieszkôł sprzëti nas. Pnkasz. są warianty nó, nód, zó w połączeniu z niektórymi zaimkami jednosylabowymi, np. nó miã, nód mie, zó to. Do wtórnych p. należą złożone typu kù reszce║ kùreszce.