Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych

Leksykon Cofnięcie artykulacji e przed ł. Opracowano na podstawie: Dejna 56.

Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi r, l, ł, zwłaszcza samogłoski wysokie i, y, u, ulegają w dialektach różnym zmianom; najczęściej rozszerzeniom artykulacyjnym, np. beł, tele, miert = był, tyle, mirt (zob. Rozszerzenie artykulacyjne). Wpływ ł, zwłaszcza ł wałczonego, artykułowanego z wyrazistym cofnięciem języka, może się zaznaczać także przesunięciem artykulacji i, y w pozycji tautosylabicznej do tyłu i jej obniżaniu, na skutek którego był → buł lub rozszerzone bo^uł, pił → piuł lub pio^uł (zob. Przejście wygłosowego lub śródgłosowego -ił, -ył > -uł). Podobnie cofnięciu i obniżeniu artykulacji przed u niezgłoskotwórczym ← ł ulega w gwarach większej części Śląska i Wielkopolski e do o, a^o, co w efekcie daje przejście eł → oł, a^oł, np. pa^ołne puda^ołk^ło lub połne pudołko = pełne pudełko. Rzadkie i tylko do niektórych wyrazów ograniczone jest przejście oł → a^oł, wyjątkowo ol → a^ol: sta^ołek, ża^ołniyś, Lełopa^olt = stołek, żołnierz, Leopold. Przed r, oprócz rozszerzenia artykulacyjnego, zmian jest niewiele i występują one jedynie w niektórych połączeniach i wyrazach, np. kůra, fůra. W grupie er (z psł. *ŗ’) dialekty północne mają e^i/y (é) pochylone lub jego kontynuant: sierce, pirsi; dialekty południowe bądź e^y pochylone: pie^yrsy, piyrsy, ciyrpieć, bądź jasne: serce, piersi. Por. Samogłoski przed spółgłoskami nosowymi.