Strona 6 z 8 1. Podziały administracyjne W XVI wieku, po ostatecznym włączeniu Mazowsza do Korony, obszar ten dzielił się na trzy województwa: a. płockie składające się z dwóch ziem: płockiej (powiaty: płocki, bielski, sierpski, raciąski, płoński) i zawkrzeńskiej (powiaty: szreński, mławski i niedzborski); b. rawskie składające się z ziem: rawskiej (powiaty: rawski i bielski), sochaczewskiej (powiaty: sochaczewski i mszczonowski), gostynińskiej (powiaty: gostyniński i gąbiński); c. mazowieckie składające się z ziem: czerskiej (powiaty: warszawski, błoński, tarczyński), wyszogrodzkiej (powiat wyszogrodzki), zakroczymskiej (powiaty: zakroczymski, nowomiejski, serocki), ciechanowska (powiaty: ciechanowski, przasnyski, sąchocki), różańskiej/makowskiej (powiat różański/makowski), łomzyńskiej (powiaty: ostrołęcki, łomzyński, zambrowski, kolneński), wiskiej (powiaty: wiski, wąsoski, radziłowski), nurskiej (powiaty: nurski, ostrowski, kamieniecki), liwskiej (powiat liwski).
W okresie tym Mazowsze na północy graniczyło z Prusami Książęcymi, na wschodzie Granica Mazowsza z Podlasiem do roku 1569 była granicą państwową, a po Unii Lubelskiej stała się granicą pomiędzy województwami mazowieckim i podlaskim [Kowalska 1991, 20]. Poza tym Mazowsze sąsiadowało z Małopolską, Wielkopolską, Kujawami, ziemią dobrzyńską i Prusami Królewskimi [Kowalska 1991, 20]. Podział ten utrzymał się do czasów rozbiorów. W wyniku III rozbioru Polski największą część Mazowsza z Warszawą zyskały Prusy, niewielki obszar Mazowsza południowo-wschodniego na zachód od Wisły i na południe od Buga zajęła Austria.
Kolejną stabilizację sytuacji administracyjnej Mazowsza przyniosło powstanie Księstwa Warszawskiego w 1806 roku, w którego obrębie znalazło się w całości. Teren Mazowsza został podzielony między cztery departamenty: płocki (prawie całe Mazowsze na północ od Wisły i Bugu oraz ziemia dobrzyńska), warszawski (niemal całe Mazowsze na południe od Wisły i Bugu i trzy powiaty ziemi łęczyckiej), łomżyński (Mazowsze nad środkową Narwią i Biebrzą) i siedlecki (okolice Garwolina i Liwa). Z wymienionych departamentów tylko departament płocki obejmował same ziemie mazowieckie, pozostałe obejmowały również ziemie niemazowieckie. Podział administracyjny powstałego w 1815 roku Królestwa Polskiego wyglądał nieco inaczej niż podział Księstwa Warszawskiego. Województwo płockie zamykało się w ramach dawnego departamentu płockiego. Województwo mazowieckie zostało utworzone z dawnego departamentu warszawskiego, ale dołączono do niego ziemię łęczycką i Kujawy. Dawny departament łomżyński został przemianowany na województwo augustowskie. Południowo-wschodnie skrawki Mazowsza (Garwolin, Liw) zostały przyłączone do woj. Podlaskiego. Kolejne zmiany nastąpiły w wyniku represji popowstaniowych w 1837 roku, kiedy to województwa zostały przemianowane na gubernie. Na mocy ukazu z 1842 roku obwody zostały przemianowane na powiaty, a powiaty na okręgi, a w 1845 roku wprowadzono nowy podział administracyjny. Zasadniczą zmianę w granicach administracyjnych przyniósł rok 1866 i represje po Powstaniu Styczniowym. Nowy podział administracyjny oparty był na przepisach obowiązujących w prawie rosyjskim. Ziemie mazowieckie zostały rozdzielone między 5 guberni: a. Płocką z powiatami: płockim, płońskim, ciechanowskim, przasnyskim, mławskim, sierpeckim, rypińskim, lipnowskim; b. Łomżyńską z powiatami: szczuczyńskim, kolneńskim, łomżyńskim, ostrołęckim, makowskim, pułtuskim, ostrowskim. W granicach tej guberni znalazł się również powiat wysokomazowiecki. c. Warszawską z powiatami: radzymińskim, mińskim, warszawskim, górnokalwaryjskim, grójeckim, skierniewickim, łowickim, kutnowskim, gostynińskim, sochaczewskim, błońskim, a także dwoma powiatami kujawskimi: włocławskim i nieszawskim. d. Piotrowską z powiatem rawskim, e. Siedlecką z powiatem garwolińskim i węgrowskim.
Ten podział administracyjny został zasadniczo utrzymany do roku 1918. Pierwszy podział administracyjny, którego dokonano po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, nie zacierał granic wyznaczanych przez zaborców. Ziemie mazowieckie znalazły się głównie w granicach województwa warszawskiego. Kolejne reformy administracyjne przeprowadzane w latach 1938 i 1939 doprowadziły do pewnych zmian w granicach województw i przynależności poszczególnych powiatów. Powojenne podziały administracyjne można ująć w 4 okresy: - lata 1945-1957 22 lutego 1945 roku na sesji wojewódzkich rad narodowych i urzędów wojewódzkich w Pruszkowie i Płocku powstał jeden urząd wojewódzki – warszawski. W skład województwa warszawskiego wchodziły wówczas 22 powiaty. Zmiany te nie wpłynęły w sposób znaczący na zmiany granic województw, a tym samym na przynależność administracyjną ziem mazowieckich, gdyż dokonywały się jedynie na płaszczyźnie powiatów. - lata 1957-1975
Główna zmiana w podziale administracyjnym w tym okresie polegała na zniesieniu gromad i osiedli oraz wprowadzeniu gmin, nie zmieniały się natomiast w większym stopniu zasięgi województw, w których granicach znajdowały się ziemie wchodzące w obszar dialektu mazowieckiego. - lata 1975-1998 Nowy podział administracyjny obowiązujący w Polsce w latach 1975-1998 wszedł w życie 1 czerwca 1975 roku i dzielił Polskę na 49 województw. Swoistym novum w tym podziale było zniesienie powiatów. W wyniku tego podziału ziemie znajdujące się w obszarze dialektu mazowieckiego znalazły się w granicach województw: skierniewickiego, warszawskiego, siedleckiego, bialskopodlaskiego, białostockiego, łomżyńskiego, ostrołęckiego, ciechanowskiego, płockiego, toruńskiego, olsztyńskiego i suwalskiego. - od roku 1998 Obowiązujący dziś podział administracyjny wszedł w życie 1 stycznia 1998 roku, podzielił on Polskę na 16 województw i wprowadził ponownie podział na powiaty. Ziemie znajdujące się w obszarze dialektu mazowieckiego znalazły się w granicach województw: mazowieckiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego i łódzkiego.
|