|
Strona 2 z 5 Kultura materialna Kujawy położone są na terenach równinnych, z tego względu dominują tu prostolinijne plany osiedli. Najczęściej spotykany typ wsi to ulicówka (np. Telążnia Stara), jeśli natomiast odległości pomiędzy zagrodami są znaczne, wtedy są to rzędówki, np. Szostka, Nakonowo, Świątkowice. Czasami wszystkie zabudowania położone są z jednej strony drogi. (np. Żarowo, Zalesie). Dla Kujaw charakterystyczne są drogi wysadzane topolami.
Budownictwo
Kujawskie chaty zazwyczaj stawiane były licem do drogi, równolegle do chaty z drugiej strony podwórza od strony pola znajdowała się stodoła, z boku zaś obora. W dawniejszych zagrodach stodołę budowano z boku chałupy. Dawniej podwórka i zbudowania były jak najmniejsze, aby zaoszczędzić ziemi pod uprawę. Z czasem to się jednak zmieniło, obecnie podwórka są znacznie większe. W zamożniejszych gospodarstwach niekiedy były dwie obory oraz śpicherek, czasami dwie stodoły. Osobno budowano także piwnice, przypominające dawne ziemianki. Na środku podwórze często znajdował się żuraw studzienny. Po uwłaszczeniu w 1864 r. na Kujawach zaczęło zanikać dawne budownictwo drewniane. Chaty zrębowe najczęściej charakteryzują się konstrukcją węgłową, najstarsze natomiast – sumikowo-łątkową. Dla dawnych chałup charakterystyczne były drzwi z deseczek, które układano we wzory geometryczne i nabijano dużymi żelaznymi ćwiekami, dodatkową ozdobę stanowiły okucia kowalskie. Dekoracją zewnętrzną były również drewniane pazdury. Dachy chałup przeważnie były dwuspadowe, pokryte strzechą. Jedynie w kilku chałupach przetrwały czterospadowe dachy śpicherków do przechowywania zboża, budowanych z podcieniami. Czasami w budynkach mieszkalnych spotkać można dachy naczółkowe.
Później jako podstawowy materiał budowlany zaczęto wykorzystywać glinę, a od XX wieku budowano także z cegieł. Współcześnie do budowy domów wykorzystywane są materiały taki, jak: pustaki, żużel, beton, a jako pokrycie dachów – dachówkę cementową i blachę, w związku z czym tradycyjne budownictwo jest coraz rzadsze. Nie zachował się układ chałupy jednoizbowej, zwykle dawne chałupy są dwuizbowe z dwiema sionkami oraz z dużym kominem zwanym babulą, umieszczonym pośrodku domostwa. Jedną z izb traktowano jako kuchnię – gotowano nad otwartym paleniskiem pod kapturem. Obok znajdował się otwór chlebowy. Później można było spotkać także chałupy z dwoma wejściami, dwiema sieniami oraz czterema izbami.
Wnętrza chałup były zazwyczaj bielone, niekiedy także malowane na kremowo lub niebiesko, czasem dekorowane malowanymi ornamentami roślinnymi. Jeśli chodzi o wyposażenie wnętrz kujawskich chat, za charakterystyczne można uznać malowane skrzynie lub miśniki (najbardziej rozwinięte w następujących ośrodkach: Osięciny, Kowal, Radziejów, Izbica, Sompolno, Brdów, Włocławek). Skrzynie wykonywane były przez stolarzy, malowane natomiast najczęściej przez kobiety. Częstym typem dekoracji lica skrzyni było dzielenie jej arkadami na trzy pola i zdobienie tych pól malowanymi bukietami kwiatów. Jeszcze dziś kobiety niekiedy tworzą na podłogach (glinianych lub drewnianych) oraz przed chatą ornamenty roślinne lub geometryczne z jasnego piasku. W okresie Wielkanocy wyplatano pająki ze słomy lub trzciny, zdobione barwionym grochem lub kolorową bibułą i zawieszano je u sufitu.
Długą tradycję na Kujawach ma garncarstwo oraz kowalstwo, o czym świadczą istniejące do dziś zamki i okucia na drzwiach starych chat oraz żelazne krzyże cmentarne. Dla tego regionu charakterystyczna była siwa ceramika niepolewana, zdobiona białym falistym ornamentem. Jak pisze R. Lange: „W takich strojach, otoczeniu i zabudowaniach płynęło dawniej życie wsi kujawskiej z jej tradycyjnymi obrzędami i zwyczajami, pieśniami i tańcami. Dzisiaj to już historia”.
|
