KONIUGACJA W KASZUBSZCZYŹNIE (łac.
coniugatio, tj. łączenie, spajanie, kasz.
czasowanié,
kòniugacëjô) w kaszubszczyźnie, czyli odmiana czasowników wyróżnia, jak i w innych jęz. fleksyjnych, formy osob. (
verba finita) i nieosob. (
infinita). Formami osobowymi są osoby (3), liczby (2): l.p. i l.m., bo
dualis zanikł; czasy (3): czas ter., prze. i prz., niekiedy jeszcze zaprzeszły; tryby (3): oznajm., rozk. i przyp.; strony (3): czynna, bierna i zwrotna; w czasach prze., prz. i zaprzeszłym oraz w trybie przyp. też rodzaje: 3 w l.p.: r.m., r.ż., r.n., 2 w l.m.: męskoos. i niemęskoos. W pluralis występują ongiś dualne końcówki
‑ma,
‑ta. Zakres użycia tych kategorii jest często inny niż w polszczyźnie, np. pod wpływem niem. częściej używa się strony biernej, np.
tu nie mdze wiele gôdóné,
le chùtkò robioné; stronę bierną tworzy się też od czasowników nieprzechodnich, np.
tatk je wëjachóny,
mëmka je do kòscoła jidzonô. Tryb rozkazujący tworzy się także przy użyciu słowa modalnego
chcec, np.
chcemë le so zażëc ‘zażyjmy tabaki’, także
chcemë sã mòdlëc ‘módlmy się’,
chemë so jic kãpac ‘chodźmy się kąpać’. Pod względem morfol. kaszubszczyzna używa wśród jęz. słow. także wiele środków archaicznych, jak np. czasownika posiłkowego i daw. odmiany czasownika
rosc:
roscã,
roscesz,
rosce...; form nieściągniętych czasu ter. typu
czëtajã,
grajã. Na pn. Kaszub występuje również archaiczny tryb rozk. z wygłosowym ‑
i║ ‑
ë, np.
gòni,
pùscë, a także czas prze. złożony typu
jem,
jes wëgrôł, preferowany w kaszubszczyźnie lit. Z form nieosobowych w języku mówionym nie stosuje się imiesłowów przysłówkowych, używanych za to od czasów Ceynowy w kaszubszczyźnie lit., np. ...
choba le vłosnô matka rodzonô,
przë pjersë go vëchovavszë,
godkę jego rozumjała.
Czującë taką godkę ludze sę nad Remusem litovelë (A. Majkowski). W miejsce pol. form na ‑
no, ‑
to używa się form osob., np.
zaproselë nas na wieselé ‘zaproszono...”;
zamklë sklep ‘zamknięto...’,
zagrelë marsza ‘zagrano...’
