Mapa serwisu
Notice: Undefined index: l2 in /home/dialektologia/web/classes/maincontentclass.php on line 151

Notice: Undefined index: l3 in /home/dialektologia/web/classes/maincontentclass.php on line 151

Notice: Undefined index: l4 in /home/dialektologia/web/classes/maincontentclass.php on line 151
 | Dzieje wsi (Folwarki)

Folwarki - dzieje miejscowości

Alina Kępińska

Pierwsza wzmianka o Folwarkach pochodzi z początku XIX wieku. Miejscowość leżała nieopodal Radomska i była związana z tym miastem, co poświadcza także jej nazwa Folwarki mieyskie Radomskie. Radomsko było wówczas miejscowością mieszczańsko-rolniczą; zajmowano się tu handlem i rzemiosłem, natomiast na obrzeżach – folwarkach – uprawiano ziemię. Także zabudowa Folwarków była typowo rolnicza: były tu budynki gospodarskie, obory, stajnie. W miejscowości nie było kościoła, a parafia znajdowała się w Radomsku.

Warto w całości przytoczyć hasło Folwarki ze słownika Nazwy miejscowe Polski, bo na podstawie dokumentów są w nim ustalone zapisy tej nazwy – od najdawniejszych po współczesne: „Folwarki, cz. Radomska, dawniej wś, Piotr., gm. Radomsko: Folwarki mieyskie Radomskie 1827 Tabella I 119; Folwarki Radomskie 1877 Zin I 148; Folwarki Miejskie 1900 SG XV/1, 478; Folwarki 1921 Sk II 89; Folwarki, -ków, folwarcki, wś 1972 UN 48, 113; Folwarki, -ków 1980 WUN I 423; gw. Folvark’i, -kuf, folvarck’i. – Człony odróżniające: Miejskie od przym. Miejski, Radomskie od n. mta Radomska.” (Rymut (red.) 1999: 41; rozwiązanie skrótów na końcu artykułu).
Początkowo Folwarki określane były nazwą dwu lub nawet trójwyrazową, dopiero po odzyskaniu niepodległości pojawia się nazwa Folwarki. Miejscowość przez długi czas była wsią; ten status ma jeszcze w roku 1972.
 
W Folwarkach znajduje się kilka kapliczek i krzyży przydrożnych i przydomowych. Dziś miejscowość stanowi dzielnicę Radomska. Od samego powstania była związana z tym miastem. Warto zatem pokrótce przedstawić jego historię.
Historia Radomska sięga XI wieku. Biegły tu szlaki handlowe: ze Śląska na Ruś oraz z Bochni do Wielkopolski i na Mazowsze (tzw. szlak solny). Najstarsza wzmianka o Radomsku pochodzi z 1243 r., kiedy książę Konrad Mazowiecki wystawił tu dokument potwierdzający akt nadania dla dominikanów w Płocku.
 
Początkowo w dokumentach z XIII-XV wieku występują wariantywne nazwy:  Radomskye, Radomske, Radomsk, Radomszcze, Radomskie. Nazwa Radomskie widnieje też na współczesnej mapie uwzględniającej województwo sieradzkie w II połowie XVI w. Duże miasto powiatowe Radomskie jest wówczas stolicą powiatu. (Rutkowski (red), 1998). To dzisiejsze Radomsko, w skład którego wchodzą Folwarki, jako jedna z dzielnic, a istniejący przez cały okres I Rzeczypospolitej powiat, nazywany radomskim lub radomskowskim, został utworzony w XIV wieku. 
Związek Radomska z Sieradzkiem jest dawny i długotrwały: miasto było nie tylko stolicą powiatu leżącego w województwie sieradzkim, ale także dokument lokacyjny nadający mu prawa miejskie został wystawiony w 1266 r. przez księcia sieradzkiego Leszka Czarnego.
W XVII wieku ustawiczne wojny i słabość władzy centralnej przyczyniły się do upadku miast w całej Rzeczypospolitej, a stan ten dotyczył także Radomska.
Radomsko po II rozbiorze Polski w 1793 roku znalazło się pod zaborem pruskim, w latach 1807-1815 wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego, potem zaś zgodnie z postanowieniami Kongresu Wiedeńskiego – Królestwa Polskiego, zwanego Kongresówką, z carem Rosji jako polskim królem.
Mieszkańcy Radomska uczestniczyli w powstaniu styczniowym 1863 r. Po jego upadku nasilił się proces rusyfikacji. Zmieniono nazwy wielu miejscowości, m.in. Radomsko przemianowano na Nowo-Radomsk, w zapisie także Noworadomsk.
W drugiej połowie XIX wieku nastąpiły korzystne zmiany w strukturze gospodarczej i demograficznej miasta. Coraz więcej mieszkańców odchodziło od zajęć rolniczych i utrzymywało się z rzemiosła, handlu i usług, a po uruchomieniu w 1848 roku kolei warszawsko-wiedeńskiej, przechodzącej przez Radomsko, zaczął się tu rozwijać przemysł.
Pod koniec XIX wieku powstała huta szkła, a w 1912 r. – fabryka maszyn i odlewnia żeliwa. W tym czasie Radomsko było jednym z najbardziej uprzemysłowionych miast w guberni piotrkowskiej. W II połowie XIX wieku wybudowano też ratusz miejski.
Po odzyskaniu niepodległości Radomsko wchodziło w skład województwa łódzkiego i było stolicą powiatu. Pierwsza uchwała Rady Miejskiej dotyczyła przywrócenia miastu dawnej historycznej nazwy Radomsko. Przeciwko temu zaprotestowały władze Radomia, ale nazwa została przywrócona w roku 1922. Sam zaś powiat nazywał się początkowo radomskim, potem – radomskowskim, dopiero w połowie lat trzydziestych – radomszczańskim.
W roku 1922 miasto miało 23 tys. mieszkańców, a przed II wojną światową – 23 tys. W ciągu dwudziestolecia międzywojennego powstało tu kilkadziesiąt większych i mniejszych zakładów przemysłowych, a pod koniec lat trzydziestych ponad 50% mieszkańców utrzymywało się z przemysłu i rzemiosła, około 18% z handlu, 25% z pozostałych zajęć, takich jak: rolnictwo, administracja czy wolne zawody.
W czasie II wojny światowej miasto poniosło duże straty. Liczba mieszkańców zmniejszyła się o około 8 tys. i pod koniec 1944 wynosiła 18 364.
Po II wojnie światowej Radomsko stało się ponownie stolicą powiatu w województwie łódzkim, z przerwą na lata 1975-1998, gdy nie było w Polsce powiatów, a samo miasto i jego okolice należały administracyjnie do województwa piotrkowskiego.
 
 
Opracowano na podstawie:
Henryk Rutkowski (red.), 1998, Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. Stanisława Trawkowskiego, t. 5. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, oprac. Krzysztof Chłapowski, Anna Dunin-Wąsowiczowa, Stefan K. Kuczyński, Kazimierz Pacuski, Elżbieta Rutkowska, Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska, Warszawa, cz. 1. Mapy, plany, cz. 2. Komentarz, indeksy.
Kazimierz Rymut (red.), 1999, Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, t. 3, Kraków.
Rozwiązanie skrótów z powyższego dzieła:
Tabella – Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności. I-II, Warszawa 1827.
UN – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. Pod red. W. Taszyckiego. 1-197, 1963-1972.
 
Fotografie: Magdalena Mandecka, Katarzyna Olejnik-Łodyga
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS