Derywacja (łac. derivatio ‘odłączanie, skierowanie w bok’). Proces tworzenia wyrazów prostych za pomocą formantów słowotwórczych (w odróżnieniu od kompozycji rozumianej jako proces tworzenia wyrazów złożonych). W zależności od typu formantów wyróżnia się: 1) derywację afiksalną, a w jej obrębie: sufiksalną – formantem jest przyrostek, np. ‑aszek (panasek, smrecasek); prefiksalną – formantem jest przedrostek, np. po‑ (poniektórzy), o‑ (okląć ‘skląć’); postfiksalną – formantem jest morfem się (obejść się); 2) derywację paradygmatyczną, gdy różnica między wyrazem pochodnym (derywatem) a podstawą polega wyłącznie na odrębności odmiany, np. barani ← baran, wybier ← wybierać; 3) derywację alternacyjną, gdy elementem różniącym są jedynie oboczności tematyczne ilościowe (tzw. derywacja wsteczna), np. szczup ← szczupak, lub jakościowe, np. mięso → mięcho. Mogą też występować kombinacje różnych typów derywacji, np. afiksalno-paradygmatyczna (o-męż-yć się, o-wapn-ić). Termin derywacja stosuje się również na oznaczenie działu słowotwórstwa opisującego budowę wyrazów pochodnych. O różnicach w zakresie derywacji między językiem ogólnopolskim a gwarami zob. Słowotwórstwo czasowników, Słowotwórstwo przymiotników, Słowotwórstwo rzeczowników.
