Leksykon kaszubski
Leksykon kaszubski
Powrót do listy haseł
Nazwy etniczne z kaszub
autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz
NAZWY ETNICZNE Z KASZUB
ukazują aktualny zasięg, topografię oraz zróżnicowanie kult. i jęz. tej krainy. Nadrzędna dziś nazwa
Kaszëbë
(duce
Cassubie
w bulli Grzegorza IX z 19 III 1238), rzadziej nowsza
Kaszëbskô
, sięga chyba daw. czasów, niżby to wskazywały jej pierwsze zapisy z XIII w. Najpierw odnosiła się ona do terenu, określając jego ówczesną fizjografię, jeśliby ją wywodzić za S. Kujotem (
Pomorze polskie
.
Szkic
..., 1874, s. 312) od zanikłego wyrazu
kaszuby
‘wody niezbyt głębokie wysoką trawą porosłe’, a zatem choronim
Kaszuby
staje wśród nazw typu
Bory
od
bór
,
Kujawy
od
kujawy
‘piaski lotne’,
Polska
od
polska
‘obfitująca w pola’ itp. Nazwa ta wyodrębniała ów teren i lud spośród Pomorza i Pomorzan, przy czym nazwa
Pomorze
(Zemuzil dux
Pomeraniorum
1046) pochodzi od
pomorze
‘kraj wzdłuż morza położony, sięgający po morze’, stąd zaś
Pomorzani
e (1046). Kaszubi znają nazwę
Pòmòrskô
(por. w nasze
Pommorske
1643 Pontanus) na Pomorze Zach., także
Pòmrë
(z niem.
Pommern
), od której tworzy się etnonim
Pòmrôcë
lub
Pòmòréncë
(
Pomarenkowie
A. Fischer), określający sąsiadów ze zgermanizowanych części Pom., poza którym pozostawali zrazu wymarli
®
Słowińcy
zamieszkujący ziemię zwaną też
Słowińskô
. Nazwę tę łączyć trzeba z przymiot.
Slawiesky
i
Słowięski
(Krofej 1583, Pontanus 1643) i objaśniać od etnonimu
Słowianin
, jakim na pograniczach etn. i jęz. w różnych miejscach Europy obcy (tu: Germanie) określali sąsiadującą czy podbitą ludność słowiańską. Teren nadmorski zwany jest
Mòrskô
i zamieszkują go
Morzanie
. Część pn.-wsch. to
Bëlôczi
(
Běllěci
1856 Hilferding), zajmowana przez
Bëlôków
, nazwanych tak przez sąsiadów od wymowy kasz.
béł
(pol.
był
) jako
bél
, gdyż wymawiają kasz. (i ogpol.)
ł
jak
l
, np.
môli losos
‘mały łosoś’. Część Bylaków nosi swe nazwy od zatrudnienia, np.
Rëbôcë
siedzący na
Rëbôkach
(płw. Hel, gdzie nie było koni) i
Kònicë
na
Kòniznie
, in.
Gbùrë
(nad Zatoką Pucką), czyli od
gbùr
‘rolnik’. Względnie urodzajnym glebom Kępa Pucka zawdzięcza nazwę
Sëté Stronë
, a oboczna nazwa
Zapùckô
określa położenie. Stąd na zach. leży
Zabłocé
(Kępa Swarzewska), mianowicie za Bielawskim i Puckim Błotem, gdzie żyją
Zabłocónie
. Wysoczyzna na wsch., tj. Kępa Oksywska nosi nazwę
Wësoczi Krôj
(1655), w którym żyją
Kòzlôcë
lub
Kòzlarze
. Na pn.-zach. wyodrębnia się
Żarnowizna
i
Krokòwizna
, nazwy utworzone od centralnej wsi klasztornej i par.
Żarnowiec
i od centrum posiadłości grafów Krokowskich, tj. wsi
Krokòwa
, wokół której żyją
Krokòwianie
. Począwszy od wsi Mechowo w Puszczy Darżlubskiej na pn. po wieś Szemud w kier. pd. środkiem Kaszub ciągnie się obszar zwany
Lesôczi
(od
las
), gdzie siedzą
Lesôcë
. Na pd.-zach. od niego leżą
Wrzosë
, zwane tak od dominacji wrzosu porastającego piaszczystą glebę, uprawianą przez
Wrzosôków
. Ich sąsiadami na wsch. są
Glëniôcë
, mieszk.
Glënów
(pol.
glina
) wokół Żukowa. Obszar Mirachowskich Lasów zwany jest
Józkami
, mianowicie od wyrazu
józczi
, oznaczającego okolice odludne, a na tych lasami pokrytych pagórkach siedzą
Józcë
, zamieszkujący częściowo już tzw.
Barabónë
, których nazwa pochodzi od
barabónë
‘kąty zapadłe’ (por.
baraban
‘bęben’, tu topograficznie). Kaszuby śr. charakteryzuje znaczna liczba miejscowości z członem
Huta
, np.
Nowa
i
Stara Huta
,
Sierakowska Huta
, skąd dla mieszk. ukuto kulturową nazwę
Hëtnicë
; te huty (węgiel drzewny, smoła, potas) powstawały zwł. w XVII i XVIII w. Kaszubi z Zaborów określają ich nazwami
Dochë
,
Kòdochë
,
Ledochë
, tj. od używanych przez nich wyrazów:
doch
‘przecież’,
kò
‘ponieważ’, ‘nuże’,
le
‘tylko’. Kaszuby pd. cechują choronimy topograficzne. Najstarszy z nich to
Zabory
(in
Sabor
1292, terra
Zaborensis
1299) od wyrażenia
za borem
, tj. Borami (Tucholskimi); od niej urabia się etnonim
Zabòrôcë
(por. nazw.
Zaborowski
). Okolice Dziemian, Leśna, Brus, Wiela i Karsina zwą się
Krëbanë
(1920), zajmowane przez
Krëbanów
lub też daw.
Kùrbanów
, a zatem od wyrazu
kùrban
‘gliniany garnek do przechowywania tłuszczów, por. stp.
kòrban
‘pudełko np. na lep, na sieci’, dłuż.
karban
║
kùrban
‘skrzynia bez wieka, korytowato wydrążone drzewo’ itp.; nazwa nawiązuje zatem do zatrudnienia, mniej do właściwości języka mieszk. (por.
Kòszarze
pod Lipuszem od wyrabiania koszy). Część zach. zwie się
Gachy
, kasz.
Gôchë
(1921), gdyż są
to gachy
, tj. nieużytki rolne; od niej etnonim przybiera formę
Gôchòwie
║ Gôchòwianie
. Nazwy te są rzadko używane.
Powrót do listy haseł
Start
Wprowadzenie
Podstawy dialektologii
Opis dialektów polskich
Kaszubszczyzna
Kultura ludowa
Leksykon terminów
Leksykon kaszubski
Autorzy
Mapa serwisu
Literatura
ISBN: 978-83-62844-10-4
© by Authors.
Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie:
ITKS