Halina Karaś

 

Łużna to wieś pochodząca z okresu średniowieczu, prawdopodobnie z XIV wieku. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z początku wieku XV, tj. z roku 1414. Łużna należała do 1418 r. do rodu Myszków z Nieprześni, a następnie przeszła na własność rodziny Bobowskich. Bobowscy to gałąź małopolskiego rodu Gryfitów (zwani tak od herbu Gryf), których nazwisko wywodzi się od pobliskiego miasteczka Bobowa, będącego także ich własnością.

Zapisy w dokumentach parafialnych z 1440 r. wskazują na istnienie już parafii. Łużna była wsią kościelną, a kościół p.w.św. Marcina Biskupa był świątynią parafialną, wspólną dla wsi Łużna i Wola Łużańska. Pierwsza wznmianka o parafii pojawia się w 1470 roku w tekście Jana Długosza Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. Księgi metrykalne prowadzone są od roku 1643.

Pod koniec XVI wieku wieś stała się własnością Potockich herbu Szreniawa. W 1599 roku dziad Wacława Potockiego Jan z Potoka Potocki po sprzedaniu wsi Łękorz zakupił od Samuela Branickiego z Ruszczy m.in. wsie Łużną i Wolę Łużańską. Synem Jana był Adam, który ożenił się z Zofią z Przypkowskich. Z tego związku narodziło się trzech synów: Jan, Jerzy i Wacław. Była ona w tym okresie ośrodkiem arianizmu, który rozwijał się pod patronatem znanych szeroko Potockich – braci Polskich. Zbudowali oni zbór ariański, który był ich domem modlitwy i przestał istnieć  po 1660 roku, a dziś śladem jego istnienia jest barokowy krucyfiks wiszący w kościele parafialnym.

Najsłynniejszą osobą związaną z Łużną był znakomity siedemnastowieczny pisarz barokowy Wacław Potocki (ur. ok. 1621 r. w Woli Łużańskiej, zm. w 1696 r. w Łużnej). Tu powstało wiele z jego dzieł.  Po podziale spadku po ojcu w 1646 r. Wacław otrzymał część wsi Łużnej, folwark Wesołów i wsie: Łosie i Leszczyny. Po przejściu na katolicyzm zezwolił na wznowienie działalności parafii katolickiej oraz oddał jej kościół, który został przemianowany wcześniej na zbór ariański.

Po pierwszym rozbiorze Polski Łużna znalazła się pod panowaniem austriackim. Pod koniec XIX wieku

[[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]] z lat 80. XIX wieku podaje, że Łużna dzieliła się na ''Dolną'' i ''Górną''. Samą wieś opisuje następująco: ''Ta ludna wieś (...) w okolicy podgórskiej (...) urozmaiconej niewielkiemi lasami i przerżniętej licznemi potokami, liczy 2194 mk'' (mieszkańców) ''(...) Dla rozległości zabudowań noszą części wsi osobne nazwy (...)'' (pisownia oryginalna). Istniały wtedy w Łużnej: parafia rzymskokatolicka, kościół parafialny, szkoła ludowa i karczma na Podlesiu. Autor wspomina również o warunkach rolnych wsi zauważając, że gleba jest średnio urodzajna, a lasy przeważnie jodłowe. W tym okresie duża część miejscowości należała do Juliana Skrzyńskiego, do którego należało łącznie 1555 morgów ziemi (na 3422 morgów). Dziedzicem wsi był wówczas Getto Bokanowski, który po uzyskaniu tytułu szlacheckiego zmienił nazwisko na Jan Łużniański.

Budowa obecnego kościoła została rozpoczęta w roku 1870 i trwała 5 lat. Konsekracji kościoła dokonał ks. biskup K. J. Fischer w 1904 r. Podczas I wojny światowej kościół został poważnie uszkodzony. Po odrestaurowaniu go w latach międzywojennych pozostawiono na pamiątkę wbite w murach pociski artyleryjskie, a nad wejściem zawieszono armatni pocisk dużego kalibru.

Na początku XX wieku, tj. w 1911 roku wieś przejął Galicyjski Bank Ziemski w Łańcucie, natomiast majątek został rozparcelowany między drobnych właścicieli.

Podczas I wojny światowej Łużna stała się miejscem krwawej bitwy w 1915 roku na wzgórzu Pustki, kiedy to wieś znalazła się miedzy liniami frontu: z jednej strony wojska austriackie, z drugiej rosyjskie. Znajduje sie tu największy cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej w Galicji zachodniej. Pochowano na nim 909 żołnierzy armii austro-węgierskiej (w przeważającej części Polaków), 65 żołnierzy armii niemieckiej, 212 żołnierzy armii rosyjskiej oraz wielu żołnierzy nierozpoznanych.

Łużna ma niezwykle bogate tradycje kulturalne. W 1907 r. powstało tutaj Towarzystwo Kulturalne, Teatr i Chór Włościański. Od okresu międzywojennego działają tu nieprzerwanie: Zespół teatralny, Regionalny Zespół Pieśni i Tańca, Amatorski Zespól Teatralny, Orkiestra dęta.

 

Źródła:

http://www.luzna.iap.pl/?id=2021&location=f&msg=1 (dostęp: 11.04.2011)

Stanisław Grzeszczuk, Potocki Wacław Władysław, (w:) Polski słownik biograficzny, t. 28, z. 116, Wrocław 1984.

Potocki (1621-1696). Materiały z konferencji Naukowej w 300-lecie śmierci poety, Kraków, 4-7 listopada 1996 , pod red.. W. Waleckiego, Kraków 1998.