Spółgłoski przedniojęzykowe (zębowe s, z, c, dz, n, t, d, ł; dziąsłowe cz, dż, sz, ż, r, l). Najważniejsza różnica między dialektami a językiem ogólnym dotyczy spółgłosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dź i spółgłosek środkowojęzykowych ś, ź, ć, dź, które uległy redukcji do dwóch szeregów. W Polsce południowej i wschodniej sz, ż, cz, dź przeszły w s, z, c, dz (zob. Mazurzenie), w gwarach: jabłonkowskiej, warmińskich i malborsko-lubawskich, spółgłoski dziąsłowe i palatalne spłynęły w szereg pośredni sz’, ż’, cz’, dż’ (zob. Jabłonkowanie, Sziakanie), w kaszubszczyźnie ś, ź, ć, dź → s, z, c, dz. Zjawisko przedłużonej wymowy i w rezultacie podwajanie spółgłosek s, ś w niektórych wyrazach: błosso, z lassa, wiśsi, wiessak, także z rozpodobnieniem: błosco, z lasca, rzadziej miesso, rossa, kossa, występuje w środkowo-północnej części dialektu małopolskiego (zob. Podwojone s, ś). O wymowie głoski oznaczonej rz, zob. Frykatywne rż. Stwardnienie l przed i: list, lipa (= lyst, lypa) odróżnia Mazowsze od reszty gwar Polski, które tak jak język ogólny mają miękkie l’: list, lipa (= l’ist, l’ipa). Miękkie l’ w każdej pozycji: lias, lievy, klion występuje natomiast na pograniczu wschodnim. Zob. Spółgłoska l. W gwarach południowej Wielkopolski spółgłoski n, t, d po i, y ulegają zmiękczeniu: malinia, syjnia, żyjtio. Spółgłoska ń zamiast n w wynik palatalizacji pojawia się także w różnych formach w gwarach kresowych, np. z rania, pilniować, pachniący, zupełnia = z rana, pilnować, pachnący, zupełnie. Przedniojęzykowa artykulacja ł: głova, łokieć szybko zanika. Wymowa taka utrzymuje się na pograniczu wschodnim i południowym, na Podhalu, w północnej Małopolsce, w gwarach krajniackich, w różnych punktach Mazowsza. W większości dialektów ł przeszło w wargowe ł (tzw. u niezgłoskotwórcze), tak jak w języku ogólnym: płaski, woła, głova, siedział (zob. Wałczenie).
