JĘZYK KASZUBSKI (kasz.
kaszëbizna),
etnolekt kasz. (A. Majewicz),
dialekt kaszubski (w nauce pol.) jest jednym z kilkunastu jęz. słow. Wyłaniał się on wolno z języków lech. i dialektów pom., ulegając jednocześnie niemal od zarania (ok. 1000 r.) wpływom dialektów pol., a potem także lit. polszczyzny. Najważniejszymi starszymi cechami wyodrębniającymi kaszubszczyznę są m.in.: rozwój ps. *
ę ≥
i, potem też
ë (np.
jastrzib,
jastrzëba),
® kaszubienie (np.
sedzec ‘siedzieć’), szwa (np.
Kaszëbë),
afrykatyzacja k’ g’ ≥
cz dż (np.
taczé nodżi ‘takie nogi’). Istnieje od dawna w wielu odmianach dialektalnych jako
kaszëbskô albo
rodnô mòwa, a jako język ogólny, częściowo normatywny zaczął się okresowo kształtować w poł. XVI w. na Pom. Zach. (S. Krofej, M. Brüggemann), a potem w nawiązaniu do tego przerwanego procesu od poł. XIX w. na Pom. Gd. w wyniku świadomej decyzji i działałności F. Ceynowy. Od tego czasu jest on stale
in statu nascendi i zarazem ciągle niemal tożsamy z kaszubszczyzną literacką, tj. językiem kasz. piśmiennictwa, a więc także z małym zakresem poliwalencji i w niewielkim stopniu znormalizowany, najbardziej w sferze ortografii, częściowo też w sferze fleksji. Takie stanowisko wynika z wiązania tu pojęcia
język z grupą etniczną i kulturową (nie: z państwem i narodem), zwł. zaś ze świadomością odrębności warunkowanej m.in.: dostateczną swoistością samej sfery języka, posiadaniem osobnego piśmiennictwa, świadomym rozwijaniem jęz., lit. i własnej kultury, znaczną osobliwością w dziedzinie obyczajów, nastawieniem na odrębność zarówno spontanicznie, tj. wśród szerokich rzesz ludzi, jak też świadomie, tj. wśród elit i inteligencji. Swoistość obyczajów i poczucie odrębności jęz. wśród Kaszubów – np. trudność porozumiewania z sąsiadami W. Kuraszkiewicz, R. Zawiliński) i słowniki przekładowe – istnieją od dawna, rozwija się literatura, zwiększa zakres stosowania języka itd. Spis powszechny z 2002 wykazał 52600 używających kasz. na co dzień. W związku z
Europejską kartą języków (podpisaną przez reprezentanta rządu pol. 12 V 2003 w Strasburgu) uchwała XV Zjazdu Delegatów ZK-P stanowi: „Perspektywicznym celem polityki w zakresie języka kasz. jest uznanie go za drugi oficjalny język na Kaszubach.” Na mocy sejmowej
Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (z 6 I 2005; Dz.U. 2005 Nr 17 poz. 141.) kaszubski został językiem reg., co oznacza m.in.: obowiązek popularyzacji wiedzy o historii, kulturze i języku Kaszubów, zapewnienie kształcenia nauczycieli i wydawania stosownych podręczników, nauki języka kasz. w szkołach (dobrowolnie, na wniosek rodziców), a także możliwość używania go jako pomocniczego w urzędach gmin, w których co najmniej 20% mieszkańców posługuje się tym językiem (warunek ten spełnia dziś 10 gmin). Ponadto ustawa dopuszcza używanie dodatkowo kasz.
® nazw miejscowości, obiektów fizjograficznych i nazw ulic, a także emisję w tym języku programów radiowych i telewizyjnych.
