Leksykon kaszubski
Leksykon kaszubski
Powrót do listy haseł
Przydech
autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz
PRZYIMEK
W KASZUBSZCZYŹNIE
(kasz.
przëmiono
,
prz
ë
mión
(
k
), Ceynowa:
rzãdnik
) służy łączeniu wyrazów w związki wyrazowe, np.
pòsowa z délów
,
zadzewac w niegò
. Większość przyimków kasz. znana jest w polszczyźnie. Niektóre z nich mają jednak inny zakres użycia, np.
do
‘cel, przeznaczenie’: ...
czim Svjętopółk do svehò kraju béł
(Ceynowa 1850).
Òstawi pôłnié do
║
dlô tatka
.;
dlô
=
na
:
Dlô tegò
║
Na to je le jedna rada
. Do dawnych p. należą np.
liczi
‘(aż) do, (aż) po’:
Òna jemù sygô liczi remion
. (dziś pn.-wsch.);
ò
║
òb
:
ò
(
b
)
dzéń
‘we dnie, przez dzień’,
òb czas
,
òb lato
,
òb drogã
;
òkóm
(
a
) ‘przy, obok’ (pnkasz., śrkasz.):
Diôbeł z biédą òkòma jidą
.; (
ò
)
króm
:
Móm wszëtkò króm białczi
.
Wszëtcë bëlë òkróm cebie
.;
pòle
‘pod’:
Stojã
pòle
òknã
.;(
na
)
przékã
║ (
na
)
przéczi
‘naprzeciw(ko)’:
Jô cë nigdë na przéczi nie przëszedł
‘nigdy ci nic złego nie uczyniłem’. Nawiązują nieraz do daw. polszczyzny i innych języków słow., np. czeskiego czy dłuż. Do nowych należą m.in. zapożyczone, np. z niem.
bùten
i
ruten
‘poza, na zewnątrz’:
bùten chëczi
;
jizbë ruten
, ‘nad miarę’ w idiomie
cos je bùten szëkù
. P.
kòl
(
e
) w połączeniach typu
Ta wies leżi
kòl Gdyni
w funkcji niem.
bei
. Z lit. polszczyzny pochodzi
gwòli
, np.
gwòli swégò
,
gwòli zôróbkù
(Ceynowa, Derdowski). Tak odczuwane są też np.
mimò
wobec
nimò
czy (
na
)
przecyw
(
kò
) wobec (
na
)
procëm
(
kò
),
òbòk
wobec
òkòma
. One w odmianie pisanej są unikane, jak też znane z odmiany mówionej:
bez
‘przez’:
Zajc przelecôł mie bez drogã
. (śrkasz., pdkasz.);
s
(
e
):
Pòj se mną
(pnkasz.),
wew
:
wew nocë
,
wew se
,
wew swiat
(sporad.);
zez
(
a
):
Ùgrzôłka
‘piecuch’
zeza pieca nosa nie wëtknie
. Zrzeszeńcy i np. A. Nagel używali p.
sprzëti
‘(na)przeciw’:
Òn mieszkôł sprzëti nas
. Pnkasz. są warianty
nó
,
nód
,
zó
w połączeniu z niektórymi zaimkami jednosylabowymi, np.
nó miã
,
nód mie
,
zó to
. Do wtórnych p. należą złożone typu
kù
reszce
║
kùreszce
.
Powrót do listy haseł
Start
Wprowadzenie
Podstawy dialektologii
Opis dialektów polskich
Kaszubszczyzna
Kultura ludowa
Leksykon terminów
Leksykon kaszubski
Autorzy
Mapa serwisu
Literatura
ISBN: 978-83-62844-10-4
© by Authors.
Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie:
ITKS