Kultura ludowa

Ozdoby papierowe

Wycinanki

Wycinanka jest jedyną dziedziną artystycznej twórczości ludowej, dla której nie ma odpowiednika w sztuce profesjonalnej. Tego typu dekoracji nie używano w zamkach, pałacach, domach mieszczańskich, kościołach, czy klasztorach. Prawdopodobnie pierwowzorem łowickich wycinanek były ozdoby malowane na ścianach domów zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz. Sztuka ta nie mogła się rozwinąć przed pojawieniem się kolorowego papieru glansowanego, a więc przed drugą połową XIX wieku. W zależności od formy wyróżnić można kilka rodzajów wycinanek.

Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Wycinanki we wnętrzu - ze zbiorów skansenu w Maurzycach Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Wycinanki we wnętrzu - ze zbiorów skansenu w Maurzycach Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Wycinanki we wnętrzu - ze zbiorów skansenu w Maurzycach Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Wycinanki we wnętrzu - ze zbiorów skansenu w Maurzycach Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Wycinanki we wnętrzu - ze zbiorów skansenu w Maurzycach Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Gwiozdy - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Gwiozdy - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Gwiozdy - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Gwiozdy - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Kodry rodzajowe - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Kodry rodzajowe - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Kodry rodzajowe - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Kodry rodzajowe - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Kodry rodzajowe - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Kodry rodzajowe - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 1 Kodry rodzajowe - ze zbiorów skansenu w Maurzycach

Tasiemki – umieszczane były na ścianach izb, między obrazami. Na powierzchni wstążki wzdłuż osi symetrii wycinane były motywy geometryczne, stylizowane rośliny, kwiaty, pąki, liście. Początkowo umieszczano na nich postacie lalek, zastąpione później przez ptaszki. Początkowo zachowywano symetryczny układ na każdym pasku, później układ był symetryczny w stosunku do centralnej osi między dwoma paskami, w XX wieku także asymetryczny. U dołu tasiemki zawsze wykończone były frędzlami. Tasiemki nazywano także wstążkami, ponieważ prawdopodobnie ich wzorem były bogato dekorowane wstążki fabryczne. Były one używane do wieńców ślubnych i czepców oczepinowych.

Gwiozdy – były to wycinanki w kształcie koła, umieszczane na belkach sufitu między kodrami lub jako zwieńczenia tasiemek. Od początku charakteryzowały się jednoosiowym układem symetrycznym z motywem drzewka, a później kwiatów. Forma gwiozd ulegała przekształceniom w stopniu nieporównywalnie większym niż tasiemki. Drzewko stawało się coraz bardziej schematyczne, zyskiwały motywy kwiatowe, czasem pojawiały się ptaki (np. koguty), później także lalki. Pod koniec XIX stulecia dominowały stylizowane postacie ludzkie i ptaszki. W latach 20. XX wieku zaczęto wykonywać gwiozdy tzw. ażurowe w postaci ażurowego koła z motywami geometrycznymi. Nie przyjęły się one jednak na wsi i wytwarzane były głównie dla odbiorców z miast. Symetria kół ażurowych osiągana była przez kilkakrotne złożenie papieru (najczęściej ośmiokrotne). Niekiedy pojawiały się gwiozdy elipsowate.

Kodry – były wycinankami w kształcie prostokąta o układzie poziomym. Umieszczano je na belkach podtrzymujących sufit, a także nad drzwiami prowadzącymi do komory i na ścianie nad ławą. Pojawiały się na nich motywy roślinne, geometryczne, antropomorficzne i zoomorficzne. Częstym motywem są stylizowane drzewka i kwiaty umieszczone w rytmicznymi symetrycznym układzie trzech osi. Układ motywów zmieniał się z czasem na korzyść motywu środkowego. Na środku znajdowało się coraz większe drzewko, po bokach np. ptak (często kogut) lub inne zwierzę. Czasem centralne drzewko zastępowane było przez motyw kwiatka w doniczce. Od lat 30. dominował więc typ kodry o jednej osi symetrii. Na początku XX wieku linia prosta zastępowana była opływowymi, ślimakowatymi, spiralnymi liniami zbliżonymi do motywów secesyjnych.

Kodry rodzajowe – to wycinanki przedstawiające sceny rodzajowe. Motywy roślinne były w nich często pomijane, najważniejsze były sceny z życia wsi lub z życia innych warstw, np. ziemiaństwa. Częstym motywem były sceny z wesela, związane zarówno ze ślubem w kościele, jak i błogosławieństwem, oczepinami czy przewozinami. Niejednokrotnie związane były także ze świętami, zwyczajami lub porami roku. Ilustrowano np. święcone, dyngus, gaik, dożynki, a także pracę w polu, w zagrodzie lub w domu, takie jak: przędzenie lnu czy tkanie na krosnach. Niekiedy (od lat 30. XX wieku) wykonawcy wycinanek starali się, by były one nieco wypukłe, wyklejane z kilku warstw papieru lub z marszczonej bibuły. Taki rodzaj wycinanek nazywano dętymi.

Wszystkie wycinanki łowickie były wielobarwne, niekiedy liczba użytych kolorów sięgała 40. Dawało to możliwość subtelnego cieniowania poprzez naklejanie kolorów jeden na drugi. Szczególnie bogata kolorystyka cechowała kwiaty. Początkowo kolorystyka była zdecydowanie kontrastowa, w latach 30. XX wieku przeszła w stonowaną.

Kwiaty i pająki

Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów Muzeum Ludowego Rodziny Brzozowskich w Sromowie Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Pająki - ze zbiorów skansenu w Maurzycach Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Papierowe kwiaty we wnętrzu izby - ze zbiorów skansenu w Maurzycach Kultura ludowa, Łowickie ozdoby papierowe 2 Papierowe kwiaty we wnętrzu izby - ze zbiorów skansenu w Maurzycach

Pająki to ozdoby wieszane pod sufitem, które nigdy nie były wykorzystywane jako świeczniki. Wykonane je początkowo z farbowanych piór, później z różnego rodzaju barwnych materiałów: słomy, bibuły, papieru kolorowego i wełny. Były one dekoracyjnym elementem wnętrza. Pająki różniły się kształtem – kuliste nazywano światami lub jeżykami, ale pojawiały się także pająki stożkowate, kwadratowe, wieloboczne. Jako materiały dodatkowe wykorzystywano czasami karton, papier glansowany, szyszki sosny, koraliki, wydmuszki wyklejane wycinankami, bombki choinkowe lub małe wycinanki.

Podobną funkcję pełniły również kwiaty wykonywane z różnokolorowej bibuły. Najczęściej były one jednostronne i służyły do dekoracji ołtarzyka przy ścianie. Niekiedy ozdabiano kwiatami ściany pod belkami, przybierały one wówczas kształt koła. Girlandami z papierowych kwiatów dekorowano także obrazy.