Leksykon terminów

Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych



Halina Karaś

Powrót do listy haseł

Przejście wygłosowego lub śródgłosowego -ił, -ył > -uł

Halina Karaś   

Przejście wygłosowego lub śródgłosowego -ił, -ył > -uł (-yuł). Wymowa typu robiuł, czyli przejście wygłosowego -ił, -ył -uł, występuje często na różnych obszarach gwarowych. Polega ona na przesunięciu artykulacji i, y w pozycji tautosylabicznej (tzn. gdy i, y oraz ł należą do tej samej sylaby) do tyłu i jej obniżaniu, wywołanym wpływem ł, zwłaszcza ł wałczonego, artykułowanego z wyrazistym cofnięciem języka. Na skutek tego był wymawia się jako buł lub rozszerzone bouł, piłpiuł lub piouł. Proces ten objął obszary na północy i zachodzie od od okolic Suwałk i Augustowa po Lublin i Kraśnik, dalej Łowicz, Koło, Tarnowskie Góry, Cieszyn, a na północy od Czarnkowa, Bydgoszczy po Bytom i Tczew oraz Limanową, Jasło, Busko, Brzesko. Dotyczy przede wszystkim form 3. os. lp. r. męskiego czasu przeszłego: prowadziuł, buł, chłodziuł, robiuł, pobiuł, wchłodziuł, zapłaciuł, włozuł, puściuł, natrafiuł, załozuł, przetrąciuł, łodskoczuł, nawróciuł, chyciuł, spuściuł, łożeniuł, zgodziuł = prowadził, był, chodził, robił, pobił, wchodził, zapłacił, włożył, puścił, natrafił, założył, przetrącił, odskoczył, nawrócił, chwycił, spuścił, ożenił się, zgodził. Na skutek wyrównań analogicznych ten typ tematu może się upowszechniać w całej odmianie, a więc i tam, gdzie i, y oraz ł należą do dwu odrębnych sylab, czyli są heterosylabiczne, np. w 1. os. r. m.: jeździułem, puściułem = jeździłem, puściłem, czy w formach nijakich i żeńskich czasu przeszłego: buło // byuło, nabuła = było, nabyła, a nawet w liczbie mnogiej: buli = byli. Pojawia się również w rzeczowniku kłobuła = kobyła na znacznie mniejszym obszarze w pasie od Tarnowskich Gór i Koźla na Śląsku po Czarnków w Wielkopolsce oraz w okolicach Sącza i Limanowej (w gwarze podegrodzkiej). Zob. Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi ustnymi.

 
 
Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS