Leksykon terminów

Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych



Halina Karaś

Powrót do listy haseł

Wyrównania tematów fleksyjnych

Wyrównania tematów fleksyjnych w dialektach najczęściej dotyczą tematów czasownikowych. Obejmują np. czasowniki z wymianą samogłosek (e : o) w temacie fleksyjnym, typu wiodę – wiedziesz, np. gwarowe niesęniesiesz, pierepierzesz, wiezewieziesz. Typ literacki istnieje jedynie w zachodniej Wielkopolsce oraz w Polsce północno-wschodniej. Dla większości gwar charakterystyczny jest typ nieseniesiesz z wyrównaniem tematów w 1. os. lmn. czasu teraźniejszego niesemy, bieremy / niesymy, bierymy (zob. Formy 1. os. lmn. czasu teraźniejszego), podczas gdy na Spiszu występuje wyrównanie do postaci tematu 1. os. lmn. czasowników z tematycznym -k, -g, por. mozym – mozemy / mozum = mogę – możemy – mogą. Wyrównanie tematów bezokoliczników do typu ‑ować występuje głównie w Wielkopolsce, na Śląsku i w środkowo-południowej Małopolsce, np pisować, wylatować, wymachować jak darować, kupować. W niektórych częściach Małopolski dość często ujednolica się temat bezokoliczników do tematu czasu teraźniejszego, np. rachuwać, kupuwać, miłuwać (zob. Bezokolicznik). Wyrównania tematyczne obejmują również rzeczowniki, głównie z wymianą w temacie ę : ą, np. dęb, dęba, węż, węża. Formy M. lp. dęb, węż powstają w wyniku wyrównań analogicznych do następnych przypadków. Podobnie usuwa się ruchome e w formach M. lp. (w części gwar północnych), np. ows, łokć, parobk, ale możliwe jest również wyrównanie odwrotne, tj. wprowadzenie e z M. do form pozostałych przypadków, np. mechmecha, mechowi itd. czy bezbezu (besu), lenlenu. Rzeczowniki typu ramię w przypadkach zależnych mogą zachowywać temat M. lp., np. ramia, ramiu itp. (na północy) lub odwrotnie wprowadzić rozszerzenie tematu do mianownika lp., por. ramiono. Por. Wyrównania końcówek w formach fleksyjnych.

 

Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS