|
Grupy spółgłoskowe w dialektach ludowych podlegają przekształceniom dwojakiego rodzaju: jakościowym, wynikającym z przystosowania artykulacji sąsiadujących ze sobą, a więc upodobnieniom i rozpodobnieniom, czy przestawce (np. kt > tk), oraz ilościowym, czyli uproszczeniom, których rezultatem jest zanik jednej (lub kilku) spółgłosek Zmiany te mogą zachodzić równocześnie.
Najdalej posunięte uproszczenia cechują gwary Wielkopolski, szczególnie południowej i środkowej, także Krajnę, np. szur = szczur, szyszy = szerszy, dzie = gdzie, dziyżava = dzierżawa. Na teren Małopolski sięga wymowa typu mażnie, gospodasztwie, leki = marznie, gospodarstwo, lekki (czyli uproszczenie grupy r + spółgłoska szczelinowa lub podwojonego kk) oraz zanik spółgłosek wygłosowych w grupach ‑ść, ‑śń (także na Śląsku), np. jeś, ńyś, pleś = jeść, nieść, pleśń.
Powszechne na obszarze Małopolski i Wielkopolski są → upodobnienia i uproszczenia grupy strz, trz, drz (zob. Grupy spółgłoskowe strz, zdrz, trz, drz). Wiele gwar cechuje również uproszczenie grup ze spółgłoską ł (wymawianą jako u niezgłoskotwórcze), np. przed o: chopoka, gowa, pócienka, pótnianka = chłopaka, głowa, płocienka, płótnianka; między samogłoskami: miaa, lubiaam, woom = miała, lubiałam, wołom; w złożeniach z liczebnikiem pół-: pukoski = półkoski.
Szczególnie podatne na zmiany są grupy spółgłoskowe z ch (zob. Grupy spółgłoskowe z ch). Z drugiej strony grupa kt wykazuje prawie w całej Polsce skłonność do rozpodobnienia lub przestawki (zob. Grupa spółgłoskowa kt). Dialekty ludowe różnicuje też rozwój psł. grup *sr’, zr’ (zob. Grupy spółgłoskowe kontynuujące psł. *sr’, *zr’). Różnice widoczne są także w wymowie grupy nk. W Wielkopolsce, części Śląska i Małopolsce spółgłoska n upodobniła się do następującej po niej spółgłoski tylnojęzykowej k i jest wymawiana jako n tylnojęzykowe, czyli tak jak w wyrazie bank (oznaczane tu jako ŋ), np. sukieŋka, sioŋka, syŋka. O dźwięcznym w po spółgłoskach bezdźwięcznych zob. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne. O zmianach w grupach spółgłoskowych w wyrazach zapożyczonych zob. Zapożyczenia leksykalne. O rozbijaniu grup spółgłoskowych przez wstawienie wtórnych samogłosek zob. Samogłoski wstawne. |
