Mapa serwisu
Notice: Undefined index: l2 in /home/dialektologia/web/classes/maincontentclass.php on line 133

Notice: Undefined index: l3 in /home/dialektologia/web/classes/maincontentclass.php on line 133
 | Słowniczek

Słowniczek słów gwarowych występujących w tekstach

Izabela Stąpor   

arenda - dzierżawa

arendować - dzierżawić

baby - kobiety

barchan – tkanina bawełniana, po lewej stronie włochata, podobna do grubej flaneli

bardzeńko - bardzo

barwinek – roślina o zimnotrwałych, skórzastych liściach i niebieskich kwiatach

basy - kantrabasy

bez – przez (np.bez okno)

bielusieńkie – bardzo białe

bijok, bijak – kij przytwierdzony do rękojeści cepa, służący do młócenia (część cepa)

bimberek - alkohol

bociek - bocian

bodej, bodaj – spójnik wyrażający obojętność wobec wyboru (bodej co = cokolwiek)

bodaj jaki, bodej jaki – jakikolwiek

boisko – część stodoły

borówka - jagoda

brodzicek – bródka, mała broda

capnąć – złapać

cebrzyk – drewniane okrągłe naczynie przeznaczone do prania, mycia, itp.

cedzidło – cedzak

cep – drewniany ręczny przyrząd do młócenia zboża

cepcowe, czepcowe - związane z oczepinami

ceremonie – podniosłe obrzędy, tradycje

cesorka - przyrząd do obróbki lnu, na którym wyczesywano włókno (wcześniej obrobione na miondlycach i cierlycach)

chaziajka – z ros. gospodyni

chałupa, |chałpa – dom

chłopacyna - chłopiec

chłopaczysko – niegrzeczny chłopak

chłopaszek - chłopiec

chłopoczek - chłopiec

chodzić na kawalyrke – zwyczaj polegająca na odwiedzaniu domów panien przez kawalerów

chomonto, chomąto – część uprzęży w kształcie drewnianego kabłąka na miękkim podkładzie, wkładana na szyję koniowi pociągowemu

chować - chodować

chrzonknena - chrząknęła

chtóro - która

hulać - tańczyć

chwasta zawalyła – chwasty zarosły

chycić - złapać

chycić się – wziąć się za coś

ciarypiany

ciarypiana miska – drewniana miska

cienieńko - cieniutko

cieniuśki - cieniutki

ciepleńko - cieplutko

cierlyca – przyrząd do obróbki lnu (z dwoma otworami), który już został obrobiony na miondlycach

co bodej - cokolwiek

cokolik - cokolwiek

cosi - coś

cumelek – smoczek dla dziecka

czepczyk, czepiec – kobiece nakrycie głowy, często bogato zdobione, wiązane pod brodą; noszone przez mężatki i wdowy

czepiny - oczepiny

czerpak – naczynie drewniane albo metalowe z trzonkiem, służace do czerpania cieczy lub ciał sypkich

dawnieńko – bardzo dawno

delikatnieńko – bardzo delikatni

despekt – uchybienie, obraza

despektować – uchybiać komuś, sprawić komuś przykrość

despetnik - łobuz

deszczułka - deseczka

do dzisiednia – do dzisiaj

dockać - doczekać

dojrzeć - zobaczyć

dopomagać - pomagać

dopytować się – dopytywać się

drewienko – małe drewno

drobny - mały

dronka – belka, kij

druzki, drużki, druhny, druhenki – drużki weselne(kobieta, zazwyczaj panna, towarzysząca pannie młodej do ślubu)

drużbowie, drużby – drużba weselny (mężczyzna, zazwyczaj kawaler, towarzyszący panu młodemu do ślubu), por. swat

drugoki - drugoklasiści

duda - muzyk

dychać - oddychać

dynarek – metalowy trojnóg, ustawiany nad paleniskiem

dyscyplina – kij, którym nauczyciel wyznaczał kary

dyszel – drąg umocowany do przedniej części wozu, umożliwiający kierowaniem pojazdu zaprzęgniętego w konie

dziegieć – ciemnobrunatna gęsta ciecz otrzymywana w procesie destylacji rozkładowej różnych gatunków drewna

dzierżak – dłuższy kij cepa trzymany w ręku podczas młócenia

dziewka, dziwka - dziewczyna

dzieża – drewniane naczynie, ujete w metalowe obręcze oraz pokrywę drewnianą, pomocne w kuchni

dzieżka – mała dzieża

flaska, flaszka – butelka

furgały – fruwały

furmanka - wóz konny, fura

garce, garnce – duże garnki

gdowiec - wdowiec

godać – mówić, nazywać

gorcek - garnek

gorunc – gorąco, upał, skwar (gorunc przyokropny)

gosztki – małe garście lnu

gościniec – główna ulica wsi

grądziel, gronzel, grążęl, krężel - krążek w kołowrotku

gromadom - grupą

gruchot – stary mebel, grat

harap – bicz

hawok – tutaj

hunorno - honorowa

inakszy - inny

ino - tylko

inszy - inny

iść hurmom – iść w grupie

izba – pomieszczenie mieszkalne w domu

jakisi, jakisik - jakiś

jeno - tylko

jeździć lotnikiem – latać samolotem

jużci - już

kaj - gdzie

kalenica – górna pozioma krawędź dachu, stanowiąca przecięcie połaci dachowych

kałamadż - kałamarz

kamziela – rodzaj koszuli dla mężczyzn, por. pócienka

kaszkiet – czapka męska z daszkiem

kawalir, kawalyr - kawaler

kawalyrka – zwyczaj polegająca na odwiedzaniu domów panien przez kawalerów

kawałeczuś - kawałeczek

kądziel – pęk włókna lnianego przygotowany do przędzenia, umocowany na przęślicy lub kołowrotku

kąkol - chwast

kiedysi - kiedyś

kijanka – drewniana łopatka służąca do prania bielizny i obijania lnu

klepisko – część boiska, równa, gładka płaszczyzna z mocno ubitej, uklepanej ziemi

kloc – pień zrąbanego drzewa, ociosany z gałęzi

kłósko - kłosek

kojtnąć - umrzeć

kolonijo - kolonia

komendant – dowódca żołnierzy w procesji

korowolj, korowol, korowojl – placek weselny, z wierzchu bogato zdobiony

którysik - któryś

kumora – część domu, rodzaj spiżarni

lekutko - leciutko

lotać – biegać

majontecek – mająteczek, mały majątek

matuś – mama, mateńka

międlić,miendlić, miondlyć – obrabiać na miądlicach

międlica, miondlyca –drewniane narzędzie do obróbki lnu (do pierwszego etapu obróbki lnu), złożone z podstawy i pojedynczego miecza (z jednym otworem)

migotać – błyszczeć się

misecusia - miseczka

motacki – motowidła

motać - zwijać

motowidło - przyrząd do odmierzania i zwijania w motki nici, przędzy

na grande – nagle, szybko

nadgnijaty – nadgnity

najsomprzót – na początku

nasykować – przygotować, przyrządzić

naświcić - zaświecić

nawdzioć – nałożyć

niezapusty – mięsopusty, zapusty

obłać – tłum, duża grupa

obzierać się – oglądać się

okowita, łokowita – okowita, rodzaj alkoholu

okupacyja – okupacja

onuca, onyca, łonyca – pas tkaniny do owijania stopy, zastępujący skarpetę

oportek – coś drobnego, małego

oskrobać - obrać

oszukaństwo - kłamstwo

paceśne – grube, tkane z włókna gorszego rodzaju (o materiale, ubraniu)

pakuły – grube włókno – gorszego rodzaju – powstające podczas obróbki lnu

paździrz, paździerze, paździora - grube, ostre części włókna lnianego usuwane podczas miądlenia

piejtki, jejtki – muzycy (zamawiani na wesele)

pirszoki, drugoki – pierwszaki, drugoklasiści

płachta – duży płat grubego płótna

pniocek – mały pniak

podliwać - podlewać

podpieracz, podpierac – podpórka

podpłomyki – płaskie placki z wody i mąki, pieczone przed pieczeniem chleba lub po jego wyjęciu

popijać – pić alkohol

popiół wirzbowy, gruszkowy, jabłonkowy – popiół z poszczególnych gatunków drzew

portki - spodnie

pócienka, płócienka – rodzaj koszuli lnianej dla mężczyzn, por. kamziela

procesyjnie – z procesją

proso – roślina zbożowa (z niego kasza jaglana)

przeganiać - przepędzać

przemienić - zamienić

prześcigować się – robić coś na wyścigi

prześlyca, przęślica – drążek osobno stojący lub przytwierdzony do ławy, na której siedzi prządka, służący do umocowania kądzieli (przy przędzeniu na wrzecionach)

przetok – duże sito z większymi otworami, służące zwykle do odsiewania, oczyszczania ziarna

przycyniać - przygotować

przyśpiewki – krótka solowa (rzadziej chóralna) piosenka ludowa, zwykle okolicznościowa (tworzona z okazji wesela, dożynek, zabaw wiejskich)

robotna, robotno - pracowita

rozmaitości - różności

rozpiąsta – zabawa

rózga, rózecka – symbol weselny, pięknie przyozdobiony specjalnie pieczonymi ciatkami i kwiatkami

rychtować – przygotowywać, szykować, przyrządzać

rysik – przyrząd z łupku obrobiony w kształcie ołówka, używany w szkole do pisania na tabliczce

rzempolić – grać nieumiejętnie na jakimś instrumencie, zwłaszcza strunowym; fałszować

sakramucki, sakramencki – przeklęty, diabelski (w wyzwiskach)

schodziny – spotkanie rodzin państwa młodych w celu omówienia warunków zawarcia małżeństwa, por. zacontek

scodroki, szczodroki, szczodraki – rodzaj ciastek pieczonych w Wielkanoc dla kolędników

skubać pióra – odrywać puch od piór, który miał być przeznaczony na pościel

snowadła – małe krążki, na które nawijano nici

spórlorz – narzędzie, na którym znajdowało się wiele snowadeł

stara dziwka – stara panna

starosta weselny – osoba odpowiedzialna za wesele, czuwająca nad uroczystością

starościno, starościna – osoba odpowiedzialna za wesele, czuwająca nad uroczystością

starso druhna – starsza drużka

starsy drużba – starszy drużba

strojny – elegancki

swaska, swaszka – starościna

swaty – drużbowie

sykować, szykować – przygotowywać

ścirznia, ścirznie, ścirznisko – pole po skoszeniu zboża, z pozostawionymi dolnymi częściami roślin

ślubanek – drewniana ława (służąca do siedzenia i do spania – głównie dla dzieci)

śpiwki – krótka solowa (rzadziej chóralna) piosenka ludowa, zwykle okolicznościowa (tworzona z okazji wesela, dożynek, zabaw wiejskich), por. przyśpiewki

tablycka – tabliczka, na której pisano w szkole

tatarka – zboże, gatunek gryki (z niej kasza tatarczana, zwana też gryczaną)

tkac – tkacz

tracht – trakt

Turki – straż czuwająca przy grobie Chrystusa w czasie Świąt Wielkanocnych

oczepiny, łocepiny – zwyczaj polegający na zdjęciu pannie młodej wianka i nałożeniu czepca (na znak przyjęcia przez nią obowiązków żony i mężatki)

umyśloł - wymyślił

ustulać – wymyślić coś

uwalić - uderzyć

wcinały – wciągały, wsuwały

wiano, wieno – posag, wyprawa panny młodej

wigilijo – wigilia

wionek, wionecek – wianek noszony do ślubu przez pannę młodą i zdejmowany podczas oczepin

wkej – kiedy

wkiedy – kiedy

włosie, włósie – sztywne włosy (elementy wystające z materiału)

wojować – walczyć, bic się

wrotka, wrotki – roślina (prawdopodobnie wrotycz)

wrzeciono – prosty drewniany przyrząd do przędzenia ręcznego w postaci wałka zaostrzonego na obu końcach

wydawać się – o kobiecie: wychodzić za mąż

wywionowano, wywianowana – posiadająca wiano, posag (gotowa do zamążpójścia)

zabić muzykanta na boso – zwyczaj, obrzęd

zacepić, zaczepić – nałożyć dziewczynie czepiec (symbol zamążpójścia)

zaciongać – zawieszać

zagasić – zgasić

zagon – długi pas ziemi uprawnej, ograniczony bruzdami

zeźlić się – zazłościć się

zgrzebne – utkane z grubej przędzy lnianej (o materiale, ubraniu); parciane

ziorka, ziórka (jedno ziórko) - ziarnka

zocontek - spotkanie rodzin państwa młodych w celu omówienia warunków zawarcia małżeństwa, por. schodziny

żeniacka – poślubienie, małżeństwo, ślub

żurow – w studni: przyrząd do wyciągania wody ze studni, w kształcie drąga dwuramiennego obciążonego ciężarkiem i umieszczonego na wysokiej podstawie

żyrdki, żerdki, żerdzie – tyczka zrobiona z długiej prostej gałęzi


 
« poprzedni artykuł   następny artykuł »
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS