Małgorzata Klinkosz fot. Karolina Serkowska
Osadnictwo na Kaszubach Północnych jest datowane na 9 w. p.n.e. Kultura rzucewska wskazuje na epokę neolitu, wykopaliska wskazują na osadę łowców fok, a okoliczne muzea: w Jastarni i Pucku ilustrują historię regionu.
„Przystępując do pisania historii Kaszubów u schyłku XX wieku, winniśmy mieć świadomość nierozłączności ich losów z dziejami całego Pomorza, czyli terytorium usytuowanego miedzy Bałtykiem a Notecią i Warta oraz miedzy dolna Odra i dolna Wisła (ryc.1). Taki ideowy kształt kaszubskiej ojczyzny przywrócili Kaszubom w II pól. XIX wieku ich czołowi przedstawiciele, twórcy ruchu i ideologii kaszubsko-pomorskiej. Szczególna cecha Pomorza jest styk rożnych światów, odmiennych rzeczywistości geograficznych i kulturowo-politycznych. Jest to kraj styku morza i lądu, kraina spotkania – ścierania się i przenikania – dwóch wielkich światów i kultur: słowiańskiego i germańskiego. Pomorze i mieszkający na nim Kaszubi, jak cała Słowiańszczyzna nad Bałtykiem, od schyłku I tysiąclecia stało się przedmiotem rywalizacji miedzy państwami niemieckimi z zachodu i rozwijającym się państwem polskim od południa. Niemcy w swej ekspansji parli na wschód, Polacy dążyli ku północy, nad morze, świadomi swej wspólnoty lechickiej z mieszkańcami nadbałtyckiej krainy, nazwanej przez nich Pomorzem”1. Dziedzictwo tego terenu tworzyły przede wszystkim trzy kultury: kaszubska, polska i niemiecka. Najwcześniejsza, kaszubska, datowana jest na IV wiek n.e. Na Pomorzu Wschodnim, w okresie średniowiecza, miała miejsce kolonizacja niemiecka i osadnictwo na prawie niemieckim. Panowanie Krzyżaków nie wzmocniło nadwątlonego już przez Niemców języka i utrzymania tradycji. Reformacja i kontrreformacja przyczyniły się do zapisków pierwszych wyrazów i tekstów po kaszubsku. Kolejne wojny, w tym potop szwedzki pozostawiły trwały ślad w pamięci historycznej Kaszubów. Podczas zaborów ziemia kaszubska przypadła Prusom i zaczął się proces germanizacji. Rybactwo lądowe i rybołówstwo morskie oraz żegluga stanowiły podstawowe źródło dochodu na tych ziemiach. Dziś połowy morskie zostały zdominowane przez rybołówstwo kutrowe gromadzące się w rekonstruowanych grupach, maszoperiach. Dzięki traktatowi wersalskiemu z 1919 r. przyznano Polsce fragment wybrzeża. Uroczystość tę zwaną Zaślubinami Polski z Morzem świętowano w Pucku, 10 lutego 1920 r., kiedy to gen. J. Haller ,dowódca Frontu Pomorskiego, przybył nad pokrytą krą zatokę i dokonał owych zaślubin. Odtąd wielokrotnie dziękowano Kaszubom za to, że dzięki nim Polsce przywrócono dostęp do morza. II wojna światowa, jak i w całej Polsce, to akt rażącej i masowej eksterminacji dla tych terenów. Najwybitniejsi przedstawiciele inteligencji kaszubskiej, jesienią 1939 r., zostali zabici w Piaśnickich Lasach, w okolicy, w Sztutofie, powstał pierwszy w Polsce obóz koncentracyjny. Kaszubi masowo brali udział w ruchu oporu, a najsilniejsza partyzancką organizacją wojskową był „Gryf Kaszubski”. Czasy powojenne to okres masowej migracji Kaszubów na Pomorze Zachodnie i na emigrację (np. Kanada). 1946 r. odbył się w Wejherowie I Kongres Kaszubski, na którym upomniano się o stanowiska w administracji dla autochtonów i o pomoc dla Słowińców. Komuniści jednak zdominowali pod wieloma względami te tereny. O ruch regionalny zadbali w tym czasie działacze kaszubscy, twórcy ludowi i pozostałe elity kaszubskie. Powstały muzea kaszubskie, Zrzeszenia Kaszubskie i odbudowa środowiska naukowego. Kaszubszczyzna weszła do szkół, przedszkoli, kościołów, mediów i do polityki.
