Kaszubszczyzna | Kaszuby południowe | Historia regionu

Historia Kaszub Południowych

Małgorzata Klinkosz
fot.Regina Białk, Małgorzata Klinkosz
 
Osadnictwo na Kaszubach Południowych jest datowane na epokę neolitu/młodsza epoka kamienna 3000-1800 lat p.n.e./ 9 w. p.n.e., a okoliczne muzea: Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich, Muzeum  Ziemi Kościerskiej,Muzeum Historyczno-Etnograficzne  w Chojnicach i Muzeum Regionalne w Człuchowie ilustrują historię regionu.
 
 „Przystępując do pisania historii Kaszubów u schyłku XX wieku, winniśmy mieć świadomość nierozłączności ich losów z dziejami całego Pomorza, czyli terytorium usytuowanego miedzy Bałtykiem a Notecią i Warta oraz miedzy dolna Odra i dolna Wisła (ryc.1). Taki ideowy kształt kaszubskiej ojczyzny przywrócili Kaszubom w II pól. XIX wieku ich czołowi przedstawiciele, twórcy ruchu i ideologii kaszubsko-pomorskiej. Szczególna cecha Pomorza jest styk rożnych światów, odmiennych rzeczywistości geograficznych i kulturowo-politycznych. Jest to kraj styku morza i lądu, kraina spotkania – ścierania się i przenikania – dwóch wielkich światów i kultur: słowiańskiego i germańskiego. Pomorze i mieszkający na nim Kaszubi, jak cała Słowiańszczyzna nad Bałtykiem, od schyłku I tysiąclecia stało się przedmiotem rywalizacji miedzy państwami niemieckimi z zachodu i rozwijającym się państwem polskim od południa. Niemcy w swej ekspansji parli na wschód, Polacy dążyli ku północy, nad morze, świadomi swej wspólnoty lechickiej z mieszkańcami nadbałtyckiej krainy, nazwanej przez nich Pomorzem”[1].
 
Dziedzictwo tego terenu tworzyły przede wszystkim trzy kultury: kaszubska, polska i niemiecka. Najwcześniejsza, kaszubska, datowana jest na IV wiek n.e. Na Pomorzu Wschodnim, w okresie średniowiecza, miała miejsce kolonizacja niemiecka i osadnictwo na prawie niemieckim. Panowanie Krzyżaków nie wzmocniło nadwątlonego już przez Niemców języka i utrzymania tradycji. Reformacja i kontrreformacja przyczyniły się do zapisków pierwszych wyrazów i tekstów po kaszubsku. Kolejne wojny, w tym potop szwedzki pozostawiły trwały ślad w pamięci historycznej Kaszubów.
 
Charakterystyczny teren Gochów ma swoją pamiętna historię z wyprawy pod Wiedeń w 1683 r. pod wodzą dziedzica z Brzeźna - Teodora Grafowskiego, za co chłopi otrzymali wówczas od króla Jana III Sobieskiego tytuły szlacheckie. Na pamiątkę, w Brzeźnie Szlacheckim odbywają się rekonstrukcje historyczne "Kaszubi pod Wiedniem". Udział Kaszubów w tym wydarzeniu upamiętnia pamiątkowy obelisk.
 
Centrum tego terenu stanowiło starostwo kościerskie pełniło wówczas funkcję reprezentanta władzy królewskiej. Od początków XVII wieku starostwo Kościerskie znajdowało się w rękach zasłużonego w dziejach Pomorza rodu Wejherów.
 
W 1747 roku we wsi Będomin, leżącej na wschód od Kościerzyny, urodził się autor słów polskiego hymnu narodowego Józef Wybicki, którego pomnik stoi w Kościerzynie. W dworku, miejscu urodzenia Wybickiego, od 1978 roku mieści się Muzeum Hymnu Narodowego, prezentujące osobę autora hymnu, a także historię„Mazurka Dąbrowskiego”.
 
Podczas zaborów ziemia kaszubska przypadła Prusom i zaczął się proces germanizacji. Najwybitniejsi przedstawiciele inteligencji kaszubskiej, jesienią 1939 r., zostali zabici w Piaśnickich Lasach, w okolicy, w Sztutofie, powstał pierwszy w Polsce obóz koncentracyjny. W Grabowie Kościerskim pochowano ofiary II wojny światowej. Kaszubi masowo brali udział w ruchu oporu, a najsilniejsza partyzancką organizacją wojskową był „Gryf Kaszubski”. Czasy powojenne to okres masowej migracji Kaszubów na Pomorze Zachodnie i na emigrację (np. Kanada). 1946 r. odbył się w Wejherowie I Kongres Kaszubski, na którym upomniano się o stanowiska w administracji dla autochtonów i o pomoc dla Słowińców. Komuniści jednak zdominowali pod wieloma względami te tereny. O ruch regionalny zadbali w tym czasie działacze kaszubscy, twórcy ludowi i pozostałe elity kaszubskie. Powstały muzea kaszubskie, Zrzeszenia Kaszubskie i odbudowa środowiska naukowego. Kaszubszczyzna weszła do szkół, przedszkoli, kościołów, mediów i do polityki.  


[1] Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów, J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder, Gdańsk, 1999, s. 14.
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS