Rozbarski strój kobiecy

Do początku XX wieku na codzienny ubiór kobiecy składały się: ciasnocha (płócienna koszula ze stanikiem na jednym lub dwu ramiączkach i doszytą spódnicą) noszona w połączeniu z kabotkiem, to jest krótką do pasa koszulką z rękawami do łokcia przyozdobioną haftami i koronkami lub długa płócienna koszula, składająca się z dolnej części, czyli odziymka i górnej części z krótkimi rękawami powstała z połączenia ciasnochy z kabotkiem, przepasana płócienną wzorzystą zapaską. Podczas wyjść z domu do wsi kobiety uzupełniały ten strój o korale i białą, wykrochmaloną chustkę, związaną w tyle głowy.

           

Fot. 115.

Fot. 116.

Na większe uroczystości zamożniejsze Ślązaczki w pierwszej połowie XIX wieku wkładały długą kieckę, czyli suknię składającą się z dwóch zszytych z sobą części – spódnicy oraz zapinanego z przodu stanika z dość głębokim dekoltem (lajbika). Kiecka była zazwyczaj suto marszczona w pasie, a jej kopiastość podkreślano kilka warstwami spódnic lub nawet watówką (watowaną spódnicą) czy kiełbasą (watowaną i pikowaną podkładką przypasywaną w pasie pod kiecką). Uzupełnienie tego stroju stanowiły: płócienny kabotek zakładany pod kieckę (fot.115) oraz wierzcheń noszony na lejbiku. Wierzcheń miał formę krakowskiego gorsetu bez rękawów (fot.116). Jego ozdobę stanowiły obszycia z szerokiej, układanej w fałdki wstążki, przyszytej wokół dekoltu oraz szamerunki z żółtych i granatowych lub zielonych sznurków, naszyte wokół dziurek przy zapięciu przodów. Młodsze kobiety nosiły wierzchnie w kolorze czerwonym, a starsze w kolorach: granatowym lub czarnym.

           

Fot. 117.

Na tańce zamiast wierzchnia wkładano na ramiona cienką, wełnianą, kaszmirową lub tybetową chustę w kwiaty, tzw. merynkę (fot.117).

           

Fot. 118.

Pod koniec XIX wieku powszechnym elementem kobiecego stroju odświętnego stały się luźne bluzki sięgające bioder, z rękawami zwężającymi się ku dołowi, zwane jaklami. Szyto je z różnych gatunków tkanin, np. jedwabnego adamaszku, gładkiego jedwabiu, wełny, aksamitu, kretonu, flaneli. Zależnie od gatunku tkanin i przeznaczenia miały naszycia z pasmanterii, aplikacje, hafty. Współcześnie noszone „od święta” w rejonie bytomskim jakle uszyte są z czarnej tkaniny jedwabnej lub adamaszku. Nie mają one koronek ani innych ozdób. Dekorację ich stanowią jedynie fabrycznej produkcji, czarne sznurowe i ażurowe aplikacje. Na letnich jaklach, szytych z flaneli, kretonu, piki lub płótna, naszycia wykonane są z pasmanterii lub z koronkowej wstawki. Białe płócienne, flanelowe lub pikowe jakle bywają haftowane w kolorowe motywy kwiatów, głównie róż (fot.118).

           

Fot. 119.

Fot. 120.

Fot. 121.

Od schyłku XIX wieku kobiety na uroczyste okazje wkładały jakle i kiecki, głównie w czarnym kolorze (fot 119). Komplet ten uzupełniał kwiecisty, długi, jedwabny fartuch (fot.120). Gatunek i rodzaj fartucha zależał od stopnia zamożności, podaży rynkowej i funkcji, jaką spełniał. Bogactwo stroju podkreślały naramienne chusty tureckie, zwane szpiglami (fot.121). Szyto je w kolorach żółto-złocistych, pomarańczowych lub zielono-złocistych o mniejszym lub większym ornamencie z arabesek.

           

Fot. 122.

Fot. 123.

Fot. 124.

Głowy mężatek musiały być obowiązkowo nakryte. Najczęściej noszono płócienne chustki purpurki, wiązane w tyle głowy (fot.122). Cechowały się one sterczącymi skrzydłami narożników, czerwonym kolorem i barwnym motywem roślinnym. Zamężne kobiety zakładały również białe czepce typu buda ozdobione wzdłuż krawędzi szeroką koronką (fot.123). Dziewczęta natomiast chodziły z gołą głową i włosami splecionymi w warkocz opadający na plecy. Na szczególne uroczystości, np. na procesje czy wesela zakładały na podkładkę ze wstążek złożonych wachlarzowo i tworzących tzw. klapy – wieniec mirtowy lub galandę ze sztucznych kwiatów i koralików (fot.124). Do warkocza opadającego na plecy przywiązywały sznurkę, czyli gładką, zieloną, niebieską lub wiśniową wstążkę.

            Na nogi do odświętnego stroju wkładano sznurowane trzewiki i pończochy. W XVIII i na początku XIX wieku noszono niskie pantofle i czerwone pończochy. Później modne były pończochy niebieskie i białe bawełniane.

Kobiety chętnie nosiły również biżuterię, zazwyczaj były to złote zausznice, czerwone korale lub żółte paciorki, zebrane w siedem sznurów i zakończone złotym krzyżykiem (Bazielich 1997: 13-17).