|
Dialektologię łączą mniej lub bardziej ścisłe związki z różnymi dyscyplinami naukowymi, zarówno z dziedzinami lingwistycznymi (np. historia języka, językoznawstwo ogólne), jak i naukami społecznymi, historycznymi, geograficznymi. Dialektologia wraz z całym językoznawstwem korzysta z teorii i metod badawczych części tych nauk (np. socjologia, psychologia, historia, statystyka), jak również niezależnie od językoznawstwa nawiązuje sobie tylko właściwe relacje z wymienionymi naukami, jak i innymi (np. etnografia, geografia, historia kultury). Najdawniejsze związki łączą ją z etnografią i folklorystyką, gdyż w XIX wieku dialektologia stanowiła jeden z działów wiedzy o kulturze ludowej, rozwijając się w ścisłym związku z tymi badaniami. Etnografia (grec. etno ← èthnes ‘lud, naród, warstwa społeczna’ + grec. gráphe ‘piszę’) to dziś nauka z pogranicza dyscyplin naukowych przyrodniczych i społecznych, zajmująca się m.in. badaniem kultury ludowej i procesów jej zanikania, współczesnymi przeobrażeniami kultury wsi i tworzenia się nowej kultury na podłożu narodowym i zawodowym. Znajomość przynajmniej podstaw etnografii jest dialektologowi bardzo potrzebna, gdyż styka się on w badaniach z kulturą ludową, która odzwierciedla się w gwarach. Dotarcie do tej nazwy, wyrazu gwarowego, i dokładne określenie jego znaczenia jest możliwe tylko przy znajomości realiów, np. narzędzi rolniczych, wierzeń itp. Szczególnie wiedza etnograficzna, o realiach wiejskich, jest potrzebna w badaniach nad nazwami zawodów specjalnych, czyli nad terminologią gwarową dotyczącą hodowli, pasterstwa, rybołówstwa, garncarstwa, tkactwa itp. Dominujący w momencie kształtowania się dialektologii w językoznawstwie historyczno-porównawczy kierunek badań spowodował również jej historyczne ukierunkowanie. Dlatego też do dziś podkreśla się jej przydatność dla historii języka, historii literatury czy historii w ogóle. Związki dialektologii z historią są dawne i wyraziste, zwłaszcza z historią kultury materialnej i duchowej, z historią osadnictwa i administracji, z dziejami religii. Historia osadnictwa jest niezwykle istotna przy określaniu granic gwarowych i pomocna w interpretacji zjawisk charakteryzujących określone zespoły gwarowe. Wiedza np. o osadnictwie z Mazowsza w widłach Wisły i Sanu, a więc w centrum Małopolski, pozwala wyjaśnić pochodzenie cech charakteryzujących gwarę lasowską i odróżniających ją od sąsiednich gwar małopolskich. Dialektologia dostarcza wartościowych danych gramatyce historycznej i historii języka, gdyż zjawiska gwarowe mogą ilustrować np. dawną wymowę (samogłosek ścieśnionych czy r frykatywnego) lub też pewne procesy rozwojowe. Z kolei wiedza historycznojęzykowa pomaga w analizie zjawisk gwarowych, które mają charakter archaiczny. Od początku dialektologia była traktowana jako dziedzina, która może dostarczyć historii języka wielu wartościowych danych. Ta jej dodatkowa – służebna rola wobec językoznawstwa historycznego była dobrze widoczna szczególnie w dydaktyce. Do dziś ten jej aspekt jest dostrzegany. Wyraziste związki łączą dialektologię z geografią, przede wszystkim z topografią i kartografią. Więzi z kartografią zaowocowały zwłaszcza rozwojem geografii lingwistycznej. Dzięki przejętym od kartografii technikom graficznym powstały „nowe sposoby inwentaryzowania, rejestrowania, przedstawiania i interpretacji danych językowych”. Zróżnicowanie później metod badawczych dialektologii i poszerzenie przedmiotu badań pozwala spożytkować jej doświadczenia w takich dyscyplinach, jak: nauka o współczesnym języku polskim, kultura języka, stylistyka, onomastyka, socjolingwistyka, językoznawstwo ogólne. Wiąże się to również ze zmianami, którym podlegają współcześnie dialekty i gwary polskie oraz rozwojem metodologii badań lingwistycznych. Istotne więzi, zwłaszcza w ostatnich latach, łączą dialektologię z socjologią. Wiąże się to z dostrzeżeniem potrzeby badania języka w jego aspekcie komunikacyjnym, a nie tylko koncentrowaniem się na zagadnieniach ściśle systemowych, a więc z nowymi teoriami w językoznawstwie. Zwrócenie uwagi na czynniki socjalne w użyciu i rozwoju języka zaowocowało powstaniem socjolingwistyki (socjo‑ z łac. socius ‘wspólny’ + lingwistyka), która bada rolę języka w społeczeństwie, ujmując język jako wyraz świadomości społecznej, przedstawia związki między faktami językowymi a zjawiskami społecznymi, zwłaszcza zaś określa relacje między zmianami językowymi a zmianami społecznymi, między wariantami (odmianami) języka a grupami społecznymi. Dialektologia i socjolingwistyka nie są jednak dziedzinami tożsamymi, choć bliski jest ich przedmiot badań – odmiany języka etnicznego; język zróżnicowany geograficznie i społecznie (dla dialektologii zainteresowania stratyfikacją terytorialną są pierwszoplanowe, a społeczną – poboczne, dla socjolingwistyki – odwrotnie). Różnica zatem między dialektologią a socjolingwistyką sprowadza się do tego, iż badania nad językiem w obu dziedzinach obejmują inne kategorie zjawisk: pierwsza zajmuje się odmianami terytorialnymi, czyli dialektami i gwarami (ale może też uwzględniać czynniki socjalne); druga – odmianami społecznymi, czyli socjolektami, żargonami, językami zawodowymi, itp. |
